रोगनिदान

श्वसनसंस्थेमध्ये घशापासून ते फुप्फुसातल्या सूक्ष्म श्वासनलिकांपर्यंत काहीही आजार झाला, की खोकला येण्याची शक्यता असते. तसेच फुप्फुसदाहाने काही द्रवपदार्थ श्वासनलिकांमध्ये आल्यास खोकला येतो. खोकला म्हणजे श्वसनसंस्थेला नको असलेले पदार्थ बाहेर टाकण्यासाठी होत असलेला प्रयत्न. जेव्हा टाकाऊ पदार्थ फारसा तयार होत नसेल व दाहही होत असेल तेव्हा ‘कोरडा’ खोकला येतो. याउलट जेव्हा टाकाऊ पदार्थ जास्त असतो तेव्हा ‘बेडके’ पडतात (याला काही जण ‘जड खोकला’ किंवा कफ असे म्हणतात)

या बेडक्यातला मुख्य पदार्थ म्हणजे श्वासनलिकांमधून पाझरणारा चिकट द्रव. काही वेळा यात ‘पू’ किंवा रक्तही पडते. बेडक्याच्या रंगावरून आणि वासावरून आतला रोग काय असेल याचा अंदाज करतात. बेडक्यातून, खोकल्यातून रक्त पडते तेव्हा प्रथम क्षयरोग व मग कॅन्सरची शंका घ्यावी. बेडका हिरवट व पू-मिश्रित असेल तर न्यूमोनिया किंवा फुप्फुसातले गळू हे त्याचे कारण असू शकते.

छातीत दुखणे (तक्ता  पहा)

खोकल्याची औषधे निरुपयोगी

cough mixtureदुकानात मिळणा-या खोकल्याच्या बहुतेक औषधात एखादा गोड पदार्थ, मद्यार्काचे काही प्रमाण, बेडका सुटण्यासाठी मदत करणारा एक क्षार वगैरे पदार्थ असतात. या औषधांमुळे खोकला थोडासा कमी झाला असे वाटते. एवढा परिणाम सोडला तर खोकल्याच्या बहुतेक औषधांचा उपयोग होत नाही. मूळ रोगच बरा व्हायला पाहिजे. खोकला हे केवळ लक्षण आहे.

खोकला दाबण्याचे एक औषध (कोडीन) मिळते. त्याचा वापर मर्यादितच झाला पाहिजे.

कोरडया खोकल्यात खडीसाखर, बाळहिरडा, इत्यादी चघळायला देणे हा एक चांगला उपाय आहे. खोकल्यात जास्त पाणी प्यायल्याने बेडका सुटायला मदत होते. हळद-दुधानेही वरवरचा खोकला (विशेषतः घसासूज) कमी होतो.

खोकताना छातीत दुखणे हे फुफ्फुसात जळजळ झाल्यामुळे होऊ शकते. फुफ्फुसापासून छातीपर्यंत फुफ्फुसात पसरलेल्या पेशींच्या पृष्ठभागामुळे या आजाराला वैद्यकीय भाषेत याला प्ल्युरीसी देखील म्हणतात. खोकल्याबरोबर श्वास घेतानाही त्याचा त्रास होऊ शकतो. हा आजार होण्यामागे काही कारणांमुळे अनेक वेळा हा आजार जीवघेणाही ठरतो.

निमोनियासारख्या बॅक्टेरियाच्या संसर्गामुळे अनेकदा फुफ्फुसाचा त्रास होतो. हे फ्लू किंवा बुरशीसारख्या विषाणूमुळे देखील होऊ शकते. याशिवाय फुफ्फुसात अनेक गंभीर आजार पसरल्यामुळे हा आजार होऊ शकतो.

उपचार न केल्यास, प्ल्युरीसी घातक ठरू शकते. यासोबतच रक्तप्रवाहात अडथळे येणे. फुफ्फुसाच्या पृष्ठभागावर पू भरणे आणि श्वासोच्छवासाचा त्रास वाढणे हे देखील होऊ शकते.एनएचएसच्या मते, जर प्ल्युरीसी व्हायरल इन्फेक्शनमुळे होत असेल तर काही दिवसांनी तो स्वतःच बरा होतो. दुसरीकडे, जर या रोगाचे कारण बॅक्टेरियाच्या संसर्गामुळे झाले असेल, तर आपल्याला प्रतिजैविकांची आवश्यकता आहे, जे हळूहळू समस्या सामान्य करते.जेव्हा प्ल्युरीसीची लक्षणे दिसतात तेव्हा डॉक्टर स्टेथोस्कोपच्या मदतीने तुमच्या फुफ्फुसाचा आवाज ऐकतात, घासण्याचा आवाज आल्यावर रोगाची पुष्टी करतात. याशिवाय एक्स-रे, अल्ट्रासाऊंड, सीटी स्कॅन, बायोप्सी यांसारख्या पद्धतींनीही हा आजार ओळखता येतो.

प्ल्युरीसीशी संबंधित वेदना आणि सूज यांचा उपचार सामान्यतः नॉनस्टेरॉइडल अँटी-इंफ्लेमेटरी ड्रग्स (NSAIDs), जसे की ibuprofen (Advil, Motrin IB, इतर) सह केला जातो. काहीवेळा, डॉक्टर स्टिरॉइड औषध देखील लिहून देऊ शकतात.

दुखापत किंवा आजारामुळे फुफ्फुसाचा त्रास होईल की नाही हे तुम्हाला माहीत नाही, परंतु तुम्ही धूम्रपान न केल्याने तुमचा फुफ्फुसाचा धोका कमी होऊ शकतो. तसेच नियमित तपासणी करून आणि स्वयंप्रतिकार किंवा फुफ्फुसाच्या आजारांवर योग्य उपचार करून, जिवाणू किंवा विषाणूजन्य संसर्ग टाळण्यासाठी हात धुणे यासारख्या स्वच्छतेच्या समस्यांची काळजी घेणे उपयुक्त ठरू शकते.