भारतीय हवामानात भारताच्या वैविध्यपुर्ण हवामानाचा समावेश होतो. भारताचे हवामान हे साधारणपणे मौसमी हवामानाच्या प्रदेशात जरी मोडत असले तरी जगात कुठेही न आढळणारी हवामानातील विविधता येथे आढळते. भारतात साधारणपणे ६ मुख्य प्रकारचे हवामान आढळून येतात त्यात अंदमान मध्ये आढळणारे विषुववृत्तीय सदाहरीत जंगलांपासुन ते पश्चिम राजस्थान मधील थरचे वाळवंट पण आढळते. दक्षिण भारतातील उष्ण दमट हवामानापासुन ते उत्तरेतील हिमालयामध्ये पाइन वृक्षाची जंगले तसेच हिमनद्या व वाळवंटाचा समावेश होतो. परंतु या वैविध्यतेत सर्वात महत्त्वाचा घटक आहे ते मौसमी वारे व त्यानी येणारा पाउस ज्यावर संपुर्ण भारत, खासकरुन शेती उद्योग अवलंबुन आहे. भारतात ढोबळमानाने ४ ऋतु आढळून येतात. मौसमी पावसाचा काळ (जून ते सप्टेंबर), मौसमी पावसानंतरचा काळ (ऑक्टोबर तेडिसेंबर), हिवाळा (जानेवारी व फेब्रुवारी) व उन्हाळा (मार्च ते मे). भारतीय हवामानात वैविध्यता येण्यास मुख्यत्वे येथील भौगोलिक परिस्थिती जवाबदार आहे व हवामानाचे संपुर्ण नियंत्रण हे उत्तरेतील हिमालय व पश्चिमेतील थरच्या वाळवंटामुळे होते. हिमालय मुख्यत्वे उत्तरेकडून गोबीच्या वाळवंटाकडून येणारे जबरदस्त थंड वारे रोखुन धरतो व थरचे वाळवंट हे दक्षिणेतील हिंद महासागरातू व अरबी समुद्रातुन बाष्पयुक्त वारे आकर्षित करतो. यामुळे भारताचे एकुणच हवामान वर्षभर गरमच असते. तसेच कर्कवृत हे भारताच्या साधारणपणे मध्यभागातून जात असल्याने भारताला तसे विषुववृतिय देशातच धरले जाते. इतर विषुववृतिय देशांप्रमाणे भारतात देखील हवामानात टोकाचे बदल होउ शकतात. खूप पाउस, प्रचंडहवामान वैविध्यपुर्ण होण्यात खूप वाटा आहे. भारतीय हवामान हे हिमालय तसेच पश्चिमेला हिंदुकुश पर्वत व थारच्या वाळवंटाने मुख्यत्वे नियंत्रित होते. हे पर्वत उत्तरेकडुन येणारे थंड वारे रोखुन धरतात व थारचे वाळवंट हे दक्षिणेतील हिंद महासागरातुन व अरबी समुद्रातुन बाष्पयुक्त वारे आकर्षित करतो जे जुन सप्टेंबर या महिन्यात भारताच्या बहुतेक भागात पाउस पाडतात. भारताच्या सर्व भागात पावसाचे प्रमाण हे असमतोल आहे. यात मुख्यत्वे स्थानिक भौगोलिक परिस्थितीचा मोठा वाटा आहे. भारतात पावसाच्या प्रमाणानुसार सात मुख्य हवामानाचे झोन आहेत. व त्यांची वर्गवारी पडणारा पाऊस तापमान यावर केली आहे.

भारतातील प्रादेशिक विकासामध्ये विषमता आढळण्याची भौगोलिक कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. नैसर्गिक साधनसंपत्तीची उपलब्धता: काही प्रदेशात खनिज, पाणी, वनसंपदा यांसारख्या नैसर्गिक साधनसंपत्तीची विपुलता आहे, तर काही प्रदेशात या गोष्टींची कमतरता आहे. त्यामुळे ज्या प्रदेशात नैसर्गिक साधनसंपत्ती भरपूर आहे, तिथे उद्योगधंदे वाढतात आणि विकास होतो.

   उदाहरणार्थ: छोटा नागपूरचे पठार हे खनिजसंपत्तीने समृद्ध असल्यामुळे तिथे अनेक उद्योग विकसित झाले आहेत.

2. भूगर्भ रचना: पर्वतीय प्रदेश, वाळवंटी प्रदेश आणि सपाट मैदानी प्रदेश यांच्या भूगर्भ रचनेत फरक असल्यामुळे विकासावर परिणाम होतो. পার্বত্য आणि वाळवंटी प्रदेशात वाहतूक, दळणवळण आणि शेती करणे अधिक कठीण असते.

   उदाहरणार्थ: हिमालय पर्वतीय प्रदेशात विकास करणे मैदानी प्रदेशापेक्षा अधिक खर्चिक आहे.

3. हवामान: हवामानाचा परिणाम शेती आणि मानवी जीवनावर होतो. जास्त पाऊस असणाऱ्या प्रदेशात शेती चांगली होते, तर अति उष्ण किंवा अति थंड हवामान असणाऱ्या प्रदेशात विकास मंदावतो.

   उदाहरणार्थ: राजस्थानमधील वाळवंटी हवामानामुळे शेती करणे कठीण आहे.

4. नदी प्रणाली: नद्यांच्या आसपासची जमीन सुपीक असल्याने शेतीसाठी उपयुक्त ठरते. तसेच, जलमार्ग वाहतुकीसाठीही नद्या महत्त्वाच्या आहेत. त्यामुळे नदी प्रणाली असलेल्या प्रदेशांचा विकास लवकर होतो.

   उदाहरणार्थ: गंगा नदीच्या खोऱ्यात शेती मोठ्या प्रमाणावर होते.

ही काही प्रमुख भौगोलिक कारणे आहेत, ज्यामुळे भारतातील प्रादेशिक विकासामध्ये विषमता आढळते.