ज्या करारामध्ये कायद्याने सांगितलेल्या सर्व आवश्यक गोष्टी पूर्ण केल्या जातात, तो वैध करार असतो. यामध्ये प्रस्ताव, स्वीकृती, मोबदला, कायदेशीर हेतू आणि सक्षम पक्षकार (Competent Parties) यांचा समावेश असतो.

व्यर्थ करार म्हणजे असा करार जो कायद्याच्या दृष्टीने सुरुवातीपासूनच अवैध असतो. उदाहरणार्थ, एखाद्या अल्पवयीन व्यक्तीसोबत केलेला करार किंवा कायद्याने নিষিদ্ধ (Illegal) असलेला करार.

रद्द करण्यायोग्य करार म्हणजे असा करार जो एका पक्षाच्या इच्छेनुसार रद्द केला जाऊ शकतो. उदाहरणार्थ, जर करार फसवणूक, दबाव किंवा अनुचित प्रभाव वापरून केला गेला असेल, तर ज्या पक्षासोबत गैरव्यवहार झाला आहे, तो करार रद्द करू शकतो.

अंमलबजावणी न करता येणारा करार म्हणजे असा करार जो कायदेशीर असतो, पण काही तांत्रिक अडचणींमुळे त्याची अंमलबजावणी करता येत नाही. उदाहरणार्थ, लेखी स्वरूपात नसलेला करार.

जेव्हा कराराच्या अटी व शर्ती स्पष्टपणे बोलून किंवा लिहून व्यक्त केल्या जातात, तेव्हा तो व्यक्त करार असतो.

गर्भित करार म्हणजे असा करार जो पक्षकारांच्या आचरणातून किंवा परिस्थितीनुसार तयार होतो. यामध्ये कोणताही स्पष्ट करार केलेला नसतो, पण त्यांच्या कृतीतून कराराचा अर्थ निघतो.

एकतर्फी करारामध्ये, एक पक्ष दुसऱ्या पक्षाला विशिष्ट काम पूर्ण केल्यावर मोबदला देण्याचे वचन देतो. उदाहरणार्थ, हरवलेल्या वस्तू शोधून देणाऱ्याला बक्षीस देण्याचे वचन.

द्विपक्षीय करारामध्ये दोन्ही पक्ष एकमेकांना काहीतरी करण्याचे वचन देतात. हा सर्वात सामान्य प्रकारचा करार आहे, जसे की वस्तू खरेदी-विक्रीचा करार.

लखनौ करार हा भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस आणि अखिल भारतीय मुस्लिम लीग यांच्यात 1916 मध्ये झालेला एक महत्त्वाचा करार होता. या कराराचा उद्देश दोन्ही संघटनांना एकत्र आणून ब्रिटीश सरकारकडे राजकीय सुधारणांची मागणी करणे हा होता.

कराराची पार्श्वभूमी:

• 1907 मध्ये काँग्रेसमध्ये फूट पडली आणि जहाल आणि मवाळ गट तयार झाले.
• मुस्लिम लीगची स्थापना 1906 मध्ये झाली, परंतु त्यांचे ध्येय स्पष्ट नव्हते.
• पहिल्या महायुद्धामुळे (1914-1918) भारतातील राजकीय परिस्थिती बदलली होती.

लखनौ करारातील महत्त्वाचे मुद्दे:

1. स्वराज्य: भारताला लवकरात लवकर स्वराज्य (Self-rule) मिळावे.
2. प्रांतीय विधानपरिषदेत सुधारणा: विधानपरिषदेतील सदस्यांची संख्या वाढवण्यात यावी आणि जास्त अधिकार द्यावेत.
3. मुस्लिमांसाठी राखीव जागा: प्रांतीय आणि केंद्रीय विधानपरिषदेत मुस्लिमांसाठी राखीव जागा असाव्यात.
4. वettारिक प्रतिनिधित्व: मुस्लिमांना त्यांच्या लोकसंख्येच्या आधारावर प्रतिनिधित्व मिळावे.
5. केंद्र सरकारमध्ये सुधारणा: केंद्र सरकारमध्ये भारतीयांना अधिक प्रतिनिधित्व मिळावे.

महत्व:

• हिंदू-मुस्लिम एकता: या करारामुळे काँग्रेस आणि मुस्लिम लीग एकत्र आले आणि दोघांनीही राजकीय सुधारणांसाठी एकत्र काम करण्याचे ठरवले.
• राष्ट्रीय चळवळीला प्रेरणा: या करारामुळे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याला एक नवी दिशा मिळाली.
• स्वराज्याची मागणी: या करारामुळे स्वराज्याची मागणी अधिक ശക്ത झाली.
• राजकीय जागरूकता: लोकांमध्ये राजकीय जाणीव जागृत झाली आणि ते अधिक सक्रियपणे चळवळीत सहभागी झाले.

परिणाम:

लखनौ कराराने तात्पुरती हिंदू-मुस्लिम एकता साधली, परंतु त्याचे दूरगामी परिणाम सकारात्मक राहिले नाहीत. काही वर्षांनंतर, दोन्ही समुदायांमध्ये पुन्हा मतभेद वाढले. तरीही, या कराराने भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात एक महत्त्वाचा टप्पा गाठला.

लखनौ करार हा भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस आणि अखिल भारतीय मुस्लिम लीग यांच्यात 1916 मध्ये झालेला एक महत्त्वाचा करार होता. या कराराने दोन्ही संघटनांना एकत्र आणून भारताच्या राजकीय भविष्यासाठी एक समान व्यासपीठ तयार केले.

पार्श्वभूमी

• 1907 मध्ये काँग्रेसमध्ये फूट पडली आणि जहाल व मवाळ गट निर्माण झाले.
• मुस्लिम लीगची स्थापना 1906 मध्ये झाली, ज्यामुळे मुस्लिमांना राजकीय प्रतिनिधित्व मिळाले.
• पहिल्या महायुद्धामुळे (1914-1918) भारतातील राजकीय परिस्थिती बदलली.

लखनौ करारातील महत्त्वाचे मुद्दे

• स्वराज्य (Self-government): भारताला लवकरात लवकर स्वराज्य मिळावे, यासाठी दोन्ही संघटनांनी एकत्र प्रयत्न करण्याचे ठरवले.
• प्रांतीय विधान परिषदेत जागा: मुस्लिम लीगसाठी प्रांतीय विधान परिषदेत काही जागा राखीव ठेवण्याचे मान्य करण्यात आले.
• मुस्लिमांसाठी स्वतंत्र मतदारसंघ: मुस्लिमांसाठी स्वतंत्र मतदारसंघाची मागणी मान्य करण्यात आली.
• weighted representation : ज्या प्रांतात मुस्लिम अल्पसंख्य असतील त्यांना जास्त प्रतिनिधित्व दिले जाईल

महत्व

1. एकता: या करारामुळे काँग्रेस आणि मुस्लिम लीग एकत्र आले आणि त्यांनी ब्रिटिश सरकारवर दबाव आणण्याचा प्रयत्न केला.
2. राजकीय जागृती: भारतीयांमध्ये राजकीय जागृती वाढली आणि स्वराज्य मिळवण्याची प्रेरणा मिळाली.
3. पुढे चालून होणाऱ्या आंदोलनांसाठी दिशादर्शक: या कराराने भविष्यात होणाऱ्या असहकार आंदोलनासारख्या (Non-cooperation movement) आंदोलनांसाठी एक मजबूत पाया तयार केला.

संदर्भ

• लखनौ करार - विकिपीडिया

• ठिकाण आणि वेळ: हा करार 1916 मध्ये लखनौ येथे झाला.
• पक्षकार:
  • भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस
  • अखिल भारतीय मुस्लिम लीग
• उद्देश:
  • स्व-शासनासाठी ब्रिटिशांवर दबाव आणणे.
  • दोन्ही समुदायांमध्ये राजकीय समन्वय वाढवणे.
• मुख्य तरतुदी:
  • मुस्लिमांसाठी স্বতন্ত্র मतदारसंघ ठेवण्यात आले.
  • प्रांतीय विधान परिषदेत मुस्लिमांना जास्त प्रतिनिधित्व देण्यात आले.
  • केंद्र सरकारमध्ये मुस्लिमांचे प्रतिनिधित्व वाढवण्याची मागणी करण्यात आली.

• हिंदू-मुस्लिम एकता: या करारामुळे काही काळासाठी हिंदू आणि मुस्लिम समुदायांमध्ये एकजूट निर्माण झाली.
• स्व-शासनाच्या मागणीला बळ: दोन्ही मोठ्या राजकीय संघटना एकत्र आल्यामुळे स्व-शासनाच्या मागणीला अधिक बळ मिळाले.
• राजकीय चर्चांना चालना: या करारामुळे भारतीय राजकारणात जातीय आणि धार्मिक मुद्द्यांवर चर्चा सुरू झाली.