Topic icon

कथा साहित्य

या प्रश्नाचे उत्तर अद्याप लिहिलेले नाही
या प्रश्नाचे उत्तर अद्याप लिहिलेले नाही
0
 हिरकणी बुरुजाची सत्यकथा…
हिरकणी-बुरुज

मराठी साम्राज्याची राजधानी किल्ले रायगडावर प्रसिद्ध हिरकणीजाची सत्यकथा…

राजा शिवाजी महाराजांनी मराठी साम्राज्यासाठी किल्ले रायगड उभारला. १६७४ साल महाराजांचा राज्याभिषेक सोहळा रायगडावर संपन्न झाला. सह्याद्र कूशी ह्या कुशी वसलेल्या किल्ले घडी बांधणी सुरक्षेमुळे अत्यंत सु होती. ४४०० फुट उंच आहेत ह्या गडावर दरवाज्याखेरीज येण्याजाण्याचा मार्ग. असे म्हंटले जायचे की - 'रायगडाचे दरवाजे बंद करा, खालून हवा येईल आणि खाली जाईल ते फक्त पाणी'. पण ह्या गोष्टीला अपवाद ठरणारी एक स्त्री - 'हिरकणी'

किल्ले रायगडाच्या खाली काही अंतरावर वाकुसरे (वाळूसरे) नावाचे एक छोटेसे गाव होते. त्‍या व्‍यक्‍ती एक धनगर व्‍यक्‍तीचे कुटुंबीय राहत होते. ती व्यक्ती समवेत त्याची आई, बायको हिरा व त्यांचे एक तान्हे बाळ आराम असे. दूध विकून संपूर्ण पैश्यातून ते कुटुंबाचा उदरनिर्वाह करत असते. त्याची बायको रोज गावरती दूध विकायला जात असे. एके दिवशी रोजच्याप्रमाणे हिरा गावर दूध विकायला, पण तिला काही कारणाने समोरला उशीर झाला. ती गड्ड्या दरवाजांजवळ आली होती, पण पाहते तर काय दारे बंद होते. गडकऱ्यांना त्यांनी फार विनंती केली, पण त्यांनी दरवाजा उघडण्यास नकार दिला. कारण देवासमोर उघडले सूर्यास्त बंद कि, ते पुन्हा स्वतःच उघडत. आज्ञांची आज्ञा लागू होती. सुरेल मुभा नसे. पण तान्ह्या बाळाची चिंता आपली होती. आईवाचून ते तान्हे बाळ रात्रभर कसे, ह्या विचाराने आईची चिंता चालली. हे विचारातच हिराने किल्ल्याच्या कड्यावरून खाली उतरण्याचा निर्णय निर्देश. अंधारात कड्या पासून खाली जाणे म्हणजे जीव पणाला त्याच्यासोबत होते. कारण सर्व दऱ्या, दाट झाडे-झुडपे उघड आणि आंध्र. पण बाळाच्या प्रेमापोटी ह्या मातेने हा निर्णय. गड्यांचे कड्यांचे निरीक्षण केले. एका कड्यावर सापडली आणि त्याच्याकडून खाली उतरली. खाली खालीू मात्र सभोवत झाडा-झुडपाच्या अंगावर अनेक ठिकाणी रक्त आले होते. त्याच अवस्थेत गड उतरून ती आई आपली परतली. परत त्या आईने आपल्या बाळाला कुशीत घेतले. बाळाच्या दर्शनाने त्या आईला जो आनंद झाला, तो मात्र वेदनेपेक्षा कितीतरी पटीने जास्त होता. कारण सर्व दऱ्या, दाट झाडे-झुडपे उघड आणि आंध्र. पण बाळाच्या प्रेमापोटी ह्या मातेने हा निर्णय. गड्यांचे कड्यांचे निरीक्षण केले. एका कड्यावर सापडली आणि त्याच्याकडून खाली उतरली. खाली खालीू मात्र सभोवत झाडा-झुडपाच्या अंगावर अनेक ठिकाणी रक्त आले होते. त्याच अवस्थेत गड उतरून ती आई आपली परतली. परत त्या आईने आपल्या बाळाला कुशीत घेतले. बाळाच्या दर्शनाने त्या आईला जो आनंद झाला, तो मात्र वेदनेपेक्षा कितीतरी पटीने जास्त होता. कारण सर्व दऱ्या, दाट झाडे-झुडपे उघड आणि आंध्र. पण बाळाच्या प्रेमापोटी ह्या मातेने हा निर्णय. गड्यांचे कड्यांचे निरीक्षण केले. एका कड्यावर सापडली आणि त्याच्याकडून खाली उतरली. खाली खालीू मात्र सभोवत झाडा-झुडपाच्या अंगावर अनेक ठिकाणी रक्त आले होते. त्याच अवस्थेत गड उतरून ती आई आपली परतली. परत त्या आईने आपल्या बाळाला कुशीत घेतले. बाळाच्या दर्शनाने त्या आईला जो आनंद झाला, तो मात्र वेदनेपेक्षा कितीतरी पटीने जास्त होता. परत त्या आईने आपल्या बाळाला कुशीत घेतले. बाळाच्या दर्शनाने त्या आईला जो आनंद झाला, तो मात्र वेदनेपेक्षा कितीतरी पटीने जास्त होता. परत त्या आईने आपल्या बाळाला कुशीत घेतले. बाळाच्या दर्शनाने त्या आईला जो आनंद झाला, तो मात्र वेदनेपेक्षा कितीतरी पटीने जास्त होता.

ही घडलेली गोष्ट जेव्हा महाराजांना कळली, तेव्हा ते अत्यंत अश्यर्यचकित होते. कारण शत्रूच्या सैन्यालाही दरवाजातून येण्या-जाण्याशिवाय मार्ग उपलब्ध नसलेला हक्कगड गट एक स्त्री खाली सोडली. हा प्रश्न महाराज विचारितच अन्नुतरीत होता. महाराजांनी हिराला गडावर बोलावण्यास सांगितले. हिरा गडावर आली, ती आबा महाराजांनी तिला सर्व घडले याबद्दल विचार केला, हिरकणी महाराजांना सर्व घटना घडल्या आणि आपल्या तान्ह्या बाळाला हा एकच मार्ग उपलब्ध झाला असे सांगितले. हे ऐकून त्या शूर मातेचा महाराजांनी साडी-चोळी सन्मान तर केलाच पण ज्या कड्यावरून ती खाली उतरली त्या कडवर आईच्या प्रेमाची साक्ष बुरुज बांधण्यात आली. तो बुरुज मार्केट रायगड 'हिरकणी बुरुज'. खूप ती आरामात गावाला नाव देण्यात आले. ते गाव गाव रायगडाईल 'हिरकणीवाडी'.

हिरकणीवर उपलब्ध असलेली प्रसिद्ध जुनी कविता येथे देत आहे. पण प्रयत्न करून नाव सदर कवित कविचे समजू शकले नाही. ते जे कोणी थोर गृहस्थ असतील त्यांची कृतज्ञता व्यक्त करणारी कविता येथे देत आहे.

रायगडावर राजधानी ती होती शिवरायांची.
कथा सांगतो ऐका हिरकणी बुरुजाची ।

वसले होते गाव तळाशी वाकुसरे या नावाचे ।
राहात होते कुटुंब तेथे गरीब धनगर गवळे ।

आई बायको तान्हा मुलगा कुटुंबे छोटेसे होते.
शोभत होते हिरा नाव त्या तडफदार घरवालकी ।
सांज देव हिरा जातसे दूध देखी गावरती ।
चालत होती गुजराण त्या नेकीच्या धंधती ।
एके दिवशी दूध घालिता हिरा क्षणभर विसावली ।
ध्यानी आले तिच्या कधी सांज टकला नाही.

सूर्यदेव मावळतांद बंद गड्याचे दरवाजे ।
भेटली हिरा म्हणाली बाळा तान्हेमेरे ।

हात जोडूनी करी विनवणी म्हणे जाऊद्या खाली मला ।
गडकरी मी नाही आज्ञा शिवरायांची आम्हाला.

बाळाच्या आठवे भाई माय माउली वेदपी ।
कडा उतरूनी धावत जात बाळाला ती घेई कुशी ।

अतुलनीय हे धाडस पाहुनी महाराज स्तंभित ।
साडी चोळी हिरासी प्रेमे सन्मानित केले ।

कडवरी त्या बुरूज बांधला साक्ष आईच्या प्रेमाची ।
ऐकू वार कथा अजुनी अशी हिरकणी बुरूजाची ।

हिरकणीची ही शौर्यगाथा आजही रायगडावर सांगितली जाते आणि तो हिरकणी-बुरुज आईच्या प्रेमाची साक्ष आजही रायगडावर तटस्थपणे उभी आहे. एका शूर मातेची कथा सर्व स्वतःलावी एवढाच हा लेख लिहिण्यामागील स्वार्थ…
उत्तर लिहिले · 9/2/2023
कर्म · 9415
0
भारताचे माजी राष्ट्रपती आणि 'मिसाइल मॅन ऑफ इंडिया' अशी ओळख असलेल्या ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा आज जन्मदिन. त्यांचा जन्म 15 ऑक्टोबर 1931 रोजी रामेश्वरम येथे झाला होता.

प्रतिकूल परिस्थितीत शिक्षण घेऊन ते वैज्ञानिक बनले. डीआरडीओ, इस्रो अशा संस्थांमध्ये महत्त्वपूर्ण प्रकल्पांवर काम केलं. भारतीय बनावटीचे क्षेपणास्त्र आणि उपग्रह त्यांच्याच नेतृत्वात बनले. ते संरक्षण मंत्र्यांचे सल्लागारही होते. 1999 ते 2001 भारत सरकारचे प्रमुख वैज्ञानिक सल्लागार बनले.

पुढील काळात ते राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीला उभे राहिले आणि भारताचे राष्ट्रपती झाले. त्यांनी आपल्या कारकीर्दीत 30 हून अधिक पुस्तकं लिहिली.

अब्दुल कलाम यांनी आपल्या कारकीर्दीत वेगवेगळ्या भूमिका पार पाडल्या. त्यांना सर्वांत अधिक आवडायचं ते तरुणांमध्ये मिसळणं. त्यांचे विचार ऐकून घेऊन त्यांना मार्गदर्शन करणं. भविष्यातला भारत कसा असेल यांचं एक 'व्हिजन' त्यांच्याकडे होतं आणि हे व्हिजन तरुणाईने आत्मसात करावं असं त्यांना वाटायचं.

तरुणाईच्या जोरावर 2020 मध्ये भारत हा केवळ प्रगतीशील देश राहणार नाही तर एक विकसित देश होईल असं त्यांचा दृष्टिकोन होता. 2020मधला भारत कसा असेल याबाबतचे त्यांचे विचार त्यांनी आपल्या 'इंडिया 2020: व्हिजन फॉर न्यू मिलेनियम' या पुस्तकात मांडले आहेत.

अब्दुल कलाम यांनी ज्या गोष्टींचा अंदाज वर्तवला होता त्यापैकी अनेक गोष्टी साध्य झाल्या आहेत पण त्याच बरोबर आणखी भारताला विकसित देशांच्या यादीत झळकण्यासाठी मोठा पल्ला गाठायचा आहे हे देखील तितकेच खरे आहे.

व्हिजन 2020 कसं तयार झालं?
टेक्नोलॉजी इन्फर्मेशन, फोरकास्टिंग अॅंड असेसमेंट काऊन्सिल (TIFAC) ही सरकारची संस्था काही ठराविक कालावधीनंतर संपूर्ण देशासाठी व्हिजन डॉक्युमेंट तयार करत असते. येणाऱ्या काळात देशासमोरील आव्हानांना सामोरं जाण्यासाठी आपण आज तंत्रज्ञानाच्या दृष्टीने काय पावलं उचलली गेली पाहिजे हे सांगण्याचं काम ही संस्था करते.

अब्दुल कलाम 1996 मध्ये या संस्थेचे अध्यक्ष होते. 1996-97 साली अब्दुल कलाम यांच्या नेतृत्वाखाली व्हिजन 2020 डॉक्युमेंट तयार करण्यात आलं होतं.

2020मध्ये या भारतासमोर नेमकं कोणतं उद्दिष्ट असायला हवं याचा अहवाल त्यांनी सादर केला होता.

त्या अहवालाला आधारभूत धरून अब्दुल कलाम यांनी तंत्रज्ञान, विज्ञान, शैक्षणिक क्षेत्र, आरोग्य आणि सामाजिक क्षेत्रासाठी भारताचं व्हिजन काय असायला हवं आणि त्यादृष्टीने सामान्य माणसाने कोणती पावले उचलली पाहिजे याबाबतचे मार्गदर्शन केले आहे.

हे पुस्तक तयार करण्यासाठी अब्दुल कलाम आणि त्यांचे सहकारी वाय. एस. राजन यांनी शेकडो तज्ज्ञांचे इंटरव्यू घेतले. लक्षावधी पानांचे संदर्भ तपासले आणि 'India 2020 - Vision for new millenium' हे पुस्तक प्रसिद्ध केलं.

व्हिजन 2020 काय आहे?
अब्दुल कलाम म्हणतात, "आपल्या देशात दरवर्षी 2 कोटी बालकं जन्माला येतात. या बालकांचं भविष्य काय असेल? त्यांच्या समोर काय उद्दिष्ट असलं पाहिजे? त्यांच्यासाठी आपण काही पावलं उचलावीत की त्यांना त्यांच्या नशिबावर सोडून फक्त उच्च वर्गाचंच कसं भलं होईल हे पाहावं."

मार्केट ड्रिव्हन स्ट्रॅटेजी किंवा स्पर्धेचं युग असे शब्द वापरून त्यांना वाऱ्यावर सोडून द्यायचं की पुढील दोन दशकांसाठी एखादी योजना आखून ती राबवायची?" असा सवाल ते करतात.

1998 साली लिहिलेल्या या पुस्तकात अब्दुल कलाम सांगतात, "1998 शेकडो तज्ज्ञांशी बोलल्यावर आणि अनेक अहवालांचा अभ्यास केल्यावर माझ्या एक गोष्ट लक्षात येते ती म्हणजे आपण 2020 मध्ये विकसित राष्ट्र होऊ शकतो.

"भारताचे लोक गरिबीवर मात करतील, देशाच्या प्रगतीसाठी अधिक कार्यक्षमतेने काम करतील आपली आरोग्य व्यवस्था आणि शिक्षण व्यवस्था बळकट होईल. हे केवळ स्वप्नच नाही तर आपल्या सर्वांसाठी उद्दिष्टच आहे,"असं अब्दुल कलाम यांनी म्हटलं होतं.

व्हिजन डॉक्युमेंटमध्ये असलेली भाकितं...
भारत 2020 मध्ये जगातील पहिल्या चार अर्थव्यवस्थांमध्ये असेल आणि भारताचं दरडोई उत्पन्न हे 1540 डॉलर्स इतकं असेल भारताची, लोकसंख्या 1.4 अब्ज इतकी असेल, तसेच पूर्ण जगातल्या जीडीपीच्या 4.07 टक्के हिस्सा भारताचा असेल, असं भाकित त्यांनी केलं होतं. भारत सध्या जगातील पाचव्या क्रमांकाची अर्थव्यवस्था बनला आहे.
2019 मध्ये भारताचं दरडोई उत्पन्न हे 2000 डॉलर्सहून अधिक होतं. वर्ल्ड बॅंकेनुसार भारताची लोकसंख्या 1.35 अब्ज इतकी आहे आणि भारताचा जागतिक जीडीपीतील एकूण हिस्सा 3.3 टक्के इतका आहे.

1991 च्या जनगणनेनुसार भारताचं साक्षरतेचं प्रमाण 52 टक्के आहे. तंत्रज्ञान आणि भारतीय लोकांचे प्रयत्न यामुळे वर्षांत भारताचं साक्षरतेचं प्रमाण 2020मध्ये 80 टक्के होईल, असं कलाम यांनी म्हटलं होतं. नॅशनल स्टॅटेस्टिकल ऑफिसनुसार सध्या भारतातलं साक्षरतेचं प्रमाण हे 77.7 टक्के इतकं आहे.

सर्वांना समान संधी मिळणे आवश्यक
TIFAC च्या अहवालाचा भर प्रामुख्याने हा विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या दृष्टिकोनातून आहे. असं असलं तरी अब्दुल कलाम यांनी कुठलाही समाजघटक बाहेर राहणार नाही या गोष्टीकडे सर्वांचं लक्ष वेधलं आहे.

विज्ञान आणि तंत्रज्ञानामुळे नवीन संधी उपलब्ध होतील पण त्या केवळ एकाच वर्गाला मिळता कामा नये. अन्यथा त्यामुळे संघर्ष आणि भेदभावाला थारा मिळेल असा इशाराही त्यांनी दिला आहे.
गरजेचं आहे," असं कलामांनी म्हटलं आहे.

जीडीपी, फॉरेन एक्सचेंज, आयात-निर्यात, तंत्रज्ञान, अर्थव्यवस्था याबरोबरच शिक्षण, आरोग्य आणि आहाराकडे लक्ष देणं तितकंच गरजेचं आहे असं त्यांनी अधोरेखित केलं आहे.

2020 नंतर काय करायचं?
2015 साली अब्दुल कलाम यांनी 'Beyond 2020' हे पुस्तक लिहिलं. 2020 ला पाच वर्षं बाकी असताना व्हिजन 2020 नुसार आपण कुठे आहोत हे सांगितलं होतं. आर्थिक उदारीकरणानंतर व्हिजन 2020 मध्ये निर्धारित करण्यात आलेली उद्दिष्टे आपण पूर्ण करू शकतो असं त्यांनी म्हटलं होतं.

पण व्हिजन 2020 मध्ये जो जीडीपीबाबतचा केला होता त्या आकड्यांचा आणि सध्याच्या परिस्थितीचा मेळ बसत नसल्याची खंत त्यांनी व्यक्त केली होती. त्याच बरोबर कृषी आणि उत्पादन क्षेत्राबाबत त्यांनी चिंता पण व्यक्त केली होती.

1995 च्या तुलनेत 2015 मध्ये कृषी क्षेत्राची प्रगती झाली आहे पण याहून आधिक चांगली कामगिरी करता येऊ शकते आणि शेतमजूर-शेतकरी जास्त उत्पन्न मिळवून श्रीमंत होऊ शकतो असंही त्यांनी म्हटलं होतं.

'उद्दिष्ट गाठलं तरी थांबायचं नाही'
उद्दिष्ट गाठलं तरी आपण थांबायची गरज नाही असं कलाम म्हणायचे.

"देशातील लोकांचं भलं व्हावं हे अनंत काळासाठी आपलं ध्येय असावं. ज्या तरुणांकडे ज्ञान, कौशल्य आणि प्रज्वलित मन आहे तेच लोक केवळ दीर्घकालीन ध्येय ठेऊन त्याचा पाठलाग करू शकतात.

"अशा अवस्थेला पोहोचण्यासाठी आपण एकमेकांचं सहाय्य करू शकतो. त्यासाठी आपण आपल्या उद्दिष्टांवरून ढळता कामा नये तसेच वेळोवेळी होणाऱ्या परिवर्तनाचा लाभ सर्वांपर्यंत पोहोचला पाहिजे याकडेही लक्ष पुरवायला हवं," असं कलाम यांना म्हटलंय.

देशाला विकसित बनवण्यासाठी मी एकटाच काय करू शकतो असा विचार कधीही करू नका. तुम्ही ज्या क्षेत्रात असाल त्या क्षेत्रात तुमची कार्यक्षमता वाढवा सर्वांच्याच प्रयत्नांनी भारत विकसित देश होईल, असा विश्वास कलामांना होता.

विकसित भारत म्हणजे आपण जगभरातल्या पाच सर्वांत मोठ्या अर्थसत्तांपैकी एक असू, संरक्षणाच्या बाबतीत आपण स्वयंपूर्ण असू, कृषी, उत्पादन, सेवा क्षेत्रात या आघाड्यांवर भारत सक्षम असेल त्याच बरोबर विकसित कौशल्य असलेला रोजगार आपण निर्माण करू शकू या सर्व गोष्टी विकसित राष्ट्रात अंतर्भूत असायला हव्यात.
भारत स्वतंत्र होण्याआधी भारताचे लोक ज्या तत्परतेनी आणि समर्पणभावाने झटले अगदी त्याच प्रमाणे आपण आपला देश विकसित करायचा आहे हे उद्दिष्ट ठेवलं तर ते नक्कीच आपण गाठू शकतो असं कलाम यांनी आपल्या व्हिजन 2020 मध्ये म्हटलं आहे.

उत्तर लिहिले · 9/2/2023
कर्म · 9415
2
मानवी दुःखांचे कारण जातीयव्यवस्था हेच असते, याचे भान ही कथा देते. 
या कथेतील नायक स्वतःची जात लपवतो. मनुवदाचा पगडा असलेले रामशरण, माताप्रसाद, रणछोड, देवजी ही पात्रे राहणीमानावरून नायकाला उच्चवर्णीय समजतात. त्याला राहिला रणछोड एक खोली देतो. नायक जात लपवण्यासाठी तोलून - मापून बोले, एकाकांत रमणे, स्वनिंदा करणे यांना प्राधान्य देतो.
 त्याचवेळी मुंबईच्या काशिनाथ सकपाळला जाती अस्पृश्यतेमुळे कामगारांशी सामना करावा लागतो.तो उग्र, रागीट पवित्रा निर्माण करून समूहाला आवाहन करतो. मारहाणीच्या भीतीपोटी हातात सुरा घेऊन खून करण्याची भाषा नायकाजवळ बोलून दाखवतो. 
उच्च - नीचतेमुळे स्फोटक, दहशतीच्या अमानुष वातावरणात कथा नात्यरूप धारण करतो. जातिभेद-द्वेष-अस्मिता, स्पृश्य-अस्पृश्यता, रामशरणची गुरुभक्ती व दानवीपणा, काशिनाथ व नाईकाचा नोकरी सोडण्याचा निर्णय, खरी जात समजल्यामुळे नायकाला झालेली मारहाण आदी घटना घडली वाचकाला अस्वस्थ आणि अंतमूर्ख करते, विचारप्रणव बनवते. 
या कथेतील सर्व पात्रे सुडाच्या, संतापाच्या, दुःखाच्या, दैन्याच्या टोकाला जाऊन पोहचली आहेत की त्यांचा कधीही कडेलोट होऊ शकतो.
उत्तर लिहिले · 2/11/2022
कर्म · 2530