सिंधू संस्कृती (इ.स.पू. ३३००-१७००) ही जगातील प्राचीन संस्कृतींपैकी एक आहे. या संस्कृतीतील लोकांचे जीवनमान, सामाजिक रचना, अर्थव्यवस्था आणि धार्मिक বিশ্বাস यांबद्दलची माहिती पुरातत्त्वीय उत्खननातून मिळते.

१. सामाजिक जीवन:

• कुटुंब पद्धती: सिंधू संस्कृतीमध्ये कुटुंब पद्धती महत्त्वाची होती. मात्र, ती मातृसत्ताक होती की पितृसत्ताक, याबद्दल निश्चित माहिती नाही.
• वर्णव्यवस्था: समाजात वर्णव्यवस्था होती किंवा नाही, याबद्दल विद्वानांमध्ये मतभेद आहेत, परंतु समाजात विविध व्यावसायिक गट अस्तित्वात होते.
• वस्त्र आणि आभूषणे: सिंधू संस्कृतीतील लोक विविध प्रकारचे कपडे वापरत असत. उत्खननात मिळालेल्या पुतळ्यांवरून ते अलंकृत वस्त्रे आणि विविध प्रकारची आभूषणे वापरत असल्याचे दिसते. स्त्रिया आणि पुरुष दोघांनाही दागिने आवडत होते.

२. अर्थव्यवस्था:

• कृषी: सिंधू संस्कृतीतील लोकांचा मुख्य व्यवसाय शेती होता. ते गहू, बार्ली, कापूस, आणि विविध प्रकारची कडधान्ये पिकवत असत.
• व्यापार: या संस्कृतीतील लोकांचे मेसोपोटेमिया आणि इतर प्रदेशांशी व्यापारी संबंध होते.
• उद्योग: सिंधू संस्कृतीमध्ये विविध उद्योग भरभराटीस आले होते, जसे की धातूकाम, मातीची भांडी बनवणे, आणि वस्त्रोद्योग.

३. धार्मिक जीवन:

• देवता: सिंधू संस्कृतीतील लोक मातृदेवतेची पूजा करत असत, तसेच पशुपती (शिवाचे रूप) आणि इतर नैसर्गिक शक्तींचीही पूजा करत असत.
• धार्मिक विधी: ते यज्ञ आणि इतर धार्मिक विधी करत असत, परंतु त्याबद्दल निश्चित माहिती उपलब्ध नाही.

४. कला आणि स्थापत्यशास्त्र:

• शहर रचना: सिंधू संस्कृतीतील शहरे उत्कृष्ट स्थापत्यशास्त्राचा नमुना आहेत. मोहेंजोदडो आणि हडप्पा यांसारखी शहरे सुनियोजित होती, ज्यात रुंद रस्ते, सांडपाण्याची व्यवस्था आणि सार्वजनिक स्नानगृहे होती.
• कला: या संस्कृतीतील लोकांनी मातीची भांडी, खेळणी, आणि विविध प्रकारच्या कलाकृती बनवल्या.

५. मनोरंजन:

• सिंधू संस्कृतीतील लोकांना नृत्य, संगीत आणि खेळांमध्ये रस होता. उत्खननात सापडलेली खेळणी आणि मूर्ती यावरून याचा अंदाज येतो.