अर्थशास्त्र आणि वाणिज्यशास्त्र (Economics and Commerce) हे दोन्ही विषय एकमेकांशी संबंधित आहेत, पण दोघांमध्ये काही मूलभूत फरक आहेत. त्यांचे संबंध खालीलप्रमाणे स्पष्ट केले आहेत:

1. उत्पादन आणि वितरण (Production and Distribution):
   • अर्थशास्त्र: अर्थशास्त्र हे उत्पादन, वितरण आणि उपभोग (Consumption) यांसारख्या आर्थिक क्रियांचा अभ्यास करते. वस्तू आणि सेवा कशा तयार होतात, त्यांचे वितरण कसे होते आणि लोकांच्या गरजा कशा पूर्ण होतात, यावर लक्ष केंद्रित केले जाते.
   • वाणिज्यशास्त्र: वाणिज्यशास्त्रामध्ये वस्तूंचे उत्पादन, त्यांची खरेदी-विक्री, साठवणूक आणि वितरणाचे व्यवस्थापन पाहिले जाते. यात जाहिरात, बाजारपेठ संशोधन (Market Research) आणि विक्री यांसारख्या क्रियांचा समावेश असतो.
2. वित्तीय व्यवस्थापन (Financial Management):
   • अर्थशास्त्र: अर्थशास्त्र हे वित्तीय बाजारांचे विश्लेषण करते. जसे की शेअर बाजार (Stock market), कर्ज रोखे (Bonds) आणि बँकिंग प्रणाली (Banking System).
   • वाणिज्यशास्त्र: वाणिज्यशास्त्रामध्ये व्यवसायासाठी आवश्यक असलेल्या वित्तपुरवठ्याचे नियोजन आणि व्यवस्थापन केले जाते. यात जमाखर्च (Accounting), वित्तीय विश्लेषण (Financial Analysis) आणि गुंतवणुकीचे निर्णय (Investment Decisions) यांचा समावेश असतो.
3. ध्येय (Objective):
   • अर्थशास्त्र: अर्थशास्त्राचा उद्देश समाजाचे कल्याण (Social Welfare) आणि आर्थिक विकास (Economic Development) साध्य करणे आहे.
   • वाणिज्यशास्त्र: वाणिज्यशास्त्राचा उद्देश व्यवसाय करणे, नफा मिळवणे आणि व्यावसायिक उद्दिष्ट्ये साध्य करणे आहे.
4. उपयोजन (Application):
   • अर्थशास्त्र: अर्थशास्त्राचे ज्ञान सरकारला आर्थिक धोरणे (Economic Policies) ठरवण्यासाठी, तसेच सामाजिक समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी उपयुक्त ठरते.
   • वाणिज्यशास्त्र: वाणिज्यशास्त्राचे ज्ञान व्यावसायिक संस्थांना (Business Organizations) त्यांच्या दैनंदिन कामकाजात मदत करते.

उदाहरण:

एखाद्या कंपनीने नवीन उत्पादन सुरू करायचे आहे. अर्थशास्त्र हे उत्पादन कोणत्या किंमतीला विकावे हे ठरवण्यासाठी मागणी आणि पुरवठा (Demand and Supply) यांचा अभ्यास करेल. तर वाणिज्यशास्त्र त्या उत्पादनाचे जास्तीत जास्त उत्पादन कसे करायचे, त्याचे वितरण कसे करायचे आणि ते ग्राहकांपर्यंत कसे पोहोचवायचे हे ठरवेल.

थोडक्यात, अर्थशास्त्र हे सिद्धांत (Theory) आणि विश्लेषण (Analysis) यावर अधिक लक्ष केंद्रित करते, तर वाणिज्यशास्त्र हे प्रत्यक्ष (Practical) व्यवस्थापन आणि व्यवसायावर अधिक लक्ष केंद्रित करते.