संबंध
- अपेक्षा: बऱ्याचदा बायकोला तिच्या नवऱ्याकडून काही विशिष्ट अपेक्षा असतात. जेव्हा नवरा त्या अपेक्षा पूर्ण करत नाही, तेव्हा ती चांगल्या गोष्टींकडे दुर्लक्ष करू शकते.
- तणाव: कामाचा ताण, घरगुती जबाबदाऱ्या आणि इतर समस्यांमुळे बायको तणावाखाली असू शकते. यामुळे तिला सकारात्मक गोष्टींकडे लक्ष देणे कठीण होऊ शकते.
- संवाद: नवरा-बायकोमध्ये संवाद कमी झाल्यास गैरसमज निर्माण होऊ शकतात. यामुळे बायकोला नवऱ्याच्या चांगल्या गोष्टींकडे दुर्लक्ष करण्याची प्रवृत्ती वाढू शकते.
- भावनात्मक असुरक्षितता: काही वेळा बायकोला भावनिक असुरक्षितता जाणवते. त्यामुळे ती नवऱ्याच्या चांगल्या वागणुकीवर विश्वास ठेवू शकत नाही.
- सवय: बऱ्याच दिवसांपासून नकारात्मक दृष्टिकोन ठेवल्यामुळे बायकोला चांगल्या गोष्टींकडे कानाडोळा करण्याची सवय लागू शकते.
शिक्षण:
आश्रम शाळा: आदिवासी विद्यार्थ्यांना गुणवत्तापूर्ण शिक्षण मिळावे यासाठी शासनाच्या वतीने आश्रम शाळा चालविल्या जातात.
शैक्षणिक शिष्यवृत्ती: विद्यार्थ्यांना शिक्षण घेण्यासाठी आर्थिक मदत केली जाते.
आरोग्य:
आरोग्य केंद्रे: आदिवासी भागांमध्ये आरोग्य सेवा पुरवण्यासाठी आरोग्य केंद्रे उभारली आहेत.
आरोग्य विमा योजना: आदिवासी लोकांना आरोग्य विमा योजनेचा लाभ मिळतो.
आर्थिक विकास:
स्वयंरोजगार योजना: आदिवासी युवकांना स्वतःचा व्यवसाय सुरु करण्यासाठी आर्थिक मदत दिली जाते.
कृषी विकास योजना: शेतीमध्ये सुधारणा करण्यासाठी योजना राबविल्या जातात.
इतर योजना:
घरकुल योजना: बेघर आदिवासी लोकांसाठी घरकुल योजना.
पायाभूत सुविधा विकास: रस्ते, पाणी, वीज यांसारख्या सुविधा पुरविल्या जातात.
मार्गदर्शक तत्त्वे व मूलभूत अधिकार यांच्यातील परस्पर संबंध:
भारतीय संविधानाने नागरिकांना मूलभूत अधिकार आणि मार्गदर्शक तत्त्वे प्रदान केली आहेत. हे दोन्ही घटक भारतीय राज्यव्यवस्थेचा आणि नागरिकांच्या जीवनाचा आधारस्तंभ आहेत, पण त्यांचे स्वरूप आणि महत्त्व वेगवेगळे आहे.
1. मूलभूत अधिकार (Fundamental Rights):
- हे अधिकार नागरिकांना जन्मसिद्ध हक्क म्हणून मिळतात.
- राज्यघटनेच्या तिसऱ्या भागात यांचा उल्लेख आहे. (कलम १२ ते ३५)
- हे अधिकार न्यायालयात enforceable आहेत, म्हणजे त्यांचे उल्लंघन झाल्यास नागरिक न्यायालयात दाद मागू शकतात.
- उदाहरणार्थ: समानता, स्वातंत्र्य, धार्मिक स्वातंत्र्य, शोषणाविरुद्ध अधिकार.
2. मार्गदर्शक तत्त्वे (Directive Principles):
- ही तत्त्वे राज्याला धोरणे ठरवताना मार्गदर्शन करतात.
- राज्यघटनेच्या चौथ्या भागात यांचा उल्लेख आहे. (कलम ३६ ते ५१)
- हे अधिकार न्यायालयात enforceable नाहीत, म्हणजे त्यांचे उल्लंघन झाल्यास नागरिक न्यायालयात दाद मागू शकत नाहीत.
- उदाहरणार्थ: समान कामासाठी समान वेतन, ग्रामपंचायतींचे संघटन, पर्यावरण संरक्षण.
परस्पर संबंध:
- पूरक (Complementary): मूलभूत अधिकार नागरिकांच्या राजकीय आणि वैयक्तिक स्वातंत्र्याचे रक्षण करतात, तर मार्गदर्शक तत्त्वे सामाजिक आणि आर्थिक न्याय प्रस्थापित करण्याचे उद्दिष्ट ठेवतात.
- समन्वय (Coordination): मूलभूत अधिकार आणि मार्गदर्शक तत्त्वे एकमेकांच्या विरोधात नाहीत, तर ते एकमेकांना पूरक आहेत.
- ध्येय (Goal): दोघांचा उद्देश नागरिकांचे कल्याण साधणे आहे.
निष्कर्ष:
मार्गदर्शक तत्त्वे राज्याला एक आदर्श कल्याणकारी राज्य (Welfare State) बनवण्याची दिशा देतात, तर मूलभूत अधिकार नागरिकांच्या हक्कांचे संरक्षण करतात. या दोघांच्या योग्य समन्वयातूनच एक सशक्त आणि न्यायपूर्ण समाज निर्माण होऊ शकतो.
अधिक माहितीसाठी:
InsightsIAS - Directive Principles of State PolicyLawctopus - Fundamental Rights & Directive Principles
प्रा. ग. प्र. प्रधान यांनी नेत्याच्या व्यक्तिमत्त्वाचा त्याच्या भाषेशी संबंध असतो हे स्पष्ट करण्यासाठी अनेक उदाहरणे दिली आहेत. त्यापैकी काही प्रमुख उदाहरणे खालीलप्रमाणे:
-
महात्मा गांधी:
गांधीजींच्या भाषणात साधेपणा, स्पष्टता आणि प्रामाणिकपणा होता. त्यांच्या भाषेत कृত্রিমता नव्हती. त्यांचे विचार आणि आचार एकच होते, त्यामुळे त्यांच्या भाषणाचा लोकांवर खूप प्रभाव पडला.
-
पं. जवाहरलाल नेहरू:
नेहरूंच्या भाषणात आधुनिक विचार, आंतरराष्ट्रीय दृष्टीकोन आणि समाजवादी विचारसरणीचा प्रभाव होता. त्यांची भाषा विद्वत्तापूर्ण आणि आकर्षक होती.
-
अब्राहम लिंकन:
लिंकन यांच्या भाषणातून त्यांची लोकशाही मूल्ये, मानवांबद्दलची तळमळ आणि न्यायप्रियता दिसून येते. त्यांनी 'गेटीसबर्ग ऍड्रेस' (Gettysburg Address) सारख्या भाषणातून लोकांच्या मनात आत्मविश्वास निर्माण केला.
-
वि Winston Churchill:
विन्स्टन चर्चिल यांच्या भाषणातून त्यांचे धैर्य, दृढनिश्चय आणि ब्रिटनबद्दलचे प्रेम दिसून येते. दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात त्यांनी केलेल्या भाषणांमुळे ब्रिटनच्या नागरिकांना स्फूर्ती मिळाली.
या उदाहरणांवरून हे स्पष्ट होते की नेत्याची भाषा ही त्याच्या व्यक्तिमत्त्वाचा आणि विचारांचा आरसा असते.
- जागतिकीकरण (Globalization): जागतिकीकरण ही एक महत्त्वपूर्ण प्रक्रिया आहे ज्यामध्ये जगभरातील अर्थव्यवस्था, समाज आणि संस्कृती एकमेकांशी जोडले जातात. 1995 नंतर, तंत्रज्ञानाचा विकास, व्यापार उदारीकरण आणि गुंतवणुकीतील वाढ यामुळे जागतिकीकरण अधिक वेगाने वाढले. जागतिकीकरण - जागतिक बँक
- दहशतवाद (Terrorism): 9/11 च्या हल्ल्यानंतर, दहशतवाद हा आंतरराष्ट्रीय संबंधांमधील एक महत्त्वाचा मुद्दा बनला. अनेक देशांनी दहशतवादाचा सामना करण्यासाठी एकत्र येऊन काम केले आहे. Council on Foreign Relations
- मानवाधिकार (Human Rights): मानवाधिकार आणि लोकशाही मूल्यांना आंतरराष्ट्रीय स्तरावर महत्त्व प्राप्त झाले आहे. अनेक देश आपल्या परराष्ट्र धोरणांमध्ये मानवाधिकार आणि लोकशाही मूल्यांना प्रोत्साहन देत आहेत. UN Human Rights
- हवामान बदल (Climate Change): हवामान बदल हा एक जागतिक मुद्दा आहे, ज्यामुळे अनेक देशांना एकत्र येऊन काम करण्याची गरज आहे. पॅरिस करार (Paris Agreement) हा हवामान बदलाचा सामना करण्यासाठी एक महत्त्वाचा आंतरराष्ट्रीय प्रयत्न आहे. हवामान बदल - संयुक्त राष्ट्र
- उदयोन्मुख शक्ती (Emerging Powers): चीन, भारत, ब्राझील आणि रशिया यांसारख्या उदयोन्मुख शक्तींचा आंतरराष्ट्रीय राजकारणावर प्रभाव वाढत आहे. या देशांमुळे जगातील सत्ता समीकरणे बदलत आहेत.