आधुनिक आवर्त सारणीमध्ये (Modern periodic table) अल्कली धातूंच्या (Alkali metals) अभिक्रियाशीलतेमध्ये (Reactivity) दिसून येणारी प्रवृत्ती खालीलप्रमाणे आहे:

1. आवर्त सारणीमध्ये खालील गटांमध्ये अभिक्रियाशीलता वाढते: अल्कली धातू आवर्त सारणीच्या गट 1 मध्ये आढळतात. या गटामध्ये लिथियम (Lithium - Li), सोडियम (Sodium - Na), पोटॅशियम (Potassium - K), रुबिडियम (Rubidium - Rb), सीझियम (Caesium - Cs) आणि फ्रान्सियम (Francium - Fr) यांचा समावेश होतो. या गटात, अणुक्रमांक (Atomic number) वाढेल तसतशी अभिक्रियाशीलता वाढते. याचा अर्थ लिथियमपेक्षा सोडियम अधिक क्रियाशील आहे, सोडियमपेक्षा पोटॅशियम अधिक क्रियाशील आहे आणि याच क्रमाने फ्रान्सियम सर्वात जास्त क्रियाशील आहे.
2. इलेक्ट्रॉन गमावण्याची सुलभता: अल्कली धातूंच्या अभिक्रियाशीलतेमधील वाढ त्यांच्या बाह्य कक्षेत (Outer shell) असणाऱ्या इलेक्ट्रॉनला गमावण्याच्या सुलभतेमुळे होते. अल्कली धातूंमध्ये त्यांच्या बाह्य कक्षेत फक्त एक इलेक्ट्रॉन असतो आणि तो इलेक्ट्रॉन गमावून ते स्थिरConfiguration प्राप्त करू शकतात.
3. अणू आकार (Atomic size): गटातील खालील बाजूस जाताना, अणूचा आकार वाढतो. कारण नवीन इलेक्ट्रॉन कक्षा (Electron shells) जोडल्या जातात. बाह्य इलेक्ट्रॉन नाभिकीय आकर्षणापासून (Nuclear attraction) दूर असतो, त्यामुळे तो इलेक्ट्रॉन सहजपणे गमावला जातो.
4. आयनीकरण ऊर्जा (Ionization energy): गटातील खालील बाजूस जाताना आयनीकरण ऊर्जा कमी होते. कारण इलेक्ट्रॉनला नाभिकीय आकर्षण कमी असते. त्यामुळे इलेक्ट्रॉनला कमी ऊर्जेत काढता येते. याचा अर्थ असा की फ्रान्सियमला इलेक्ट्रॉन गमावण्यासाठी लिथियमपेक्षा कमी ऊर्जा लागते, ज्यामुळे फ्रान्सियम अधिक क्रियाशील होतो.
5. पाण्यासोबत अभिक्रिया: अल्कली धातू थंड पाण्याबरोबर सुद्धा अत्यंत वेगाने अभिक्रिया करतात आणि हायड्रोजन वायू (Hydrogen gas) तयार करतात. अभिक्रियाशीलतेनुसार, सीझियम सर्वात जलद आणि लिथियम सर्वात हळू अभिक्रिया करतो.

उदाहरण:

• 2Na(s) + 2H2O(l) → 2NaOH(aq) + H2(g)

टीप: फ्रान्सियम हे किरणोत्सर्गी (Radioactive) असल्यामुळे त्याचा अभ्यास करणे अधिक कठीण आहे, परंतु त्याची क्रियाशीलता सीझियमपेक्षा जास्त असते.

संदर्भ:

• अल्कली धातूंची माहिती - वेदांतु
• alkali metals-byjus