स्मरणशक्ती वाढवण्याचे उपाय

मेंदूचे कार्य कसे चालते ?

आपला मेंदू हा एखाद्या संगणकाप्रमाणे कार्य करतो. 1) एखाद्या विषयाचे ग्रहण करणे (धी), 2) त्याविषयीचे ज्ञान संरक्षित ठेवणे (धृती), 3) योग्य वेळी असलेल्या ज्ञानाचे स्मरण होणे (स्मृती) अशा तीन टप्प्यांत मेंदूचे कार्य चालते. या तीनही टप्प्यांवर मेंदूचे काम व्यवस्थित होणे गरजेचे असते, अन्यथा स्मरणशक्तीशी निगडित साध्या विसरभोळेपणापासून ते अल्झायमर्स डिसिजसारखे आजार होऊ शकतात.

स्मरणशक्तीसाठी आहार कसा असावा?

> उत्तम स्मरणशक्तीसाठी पोषक आहार आवश्यक आहे.

> गाईचे दूध, तूप, हिरव्या पालेभाज्या, फळे यांचा रोजच्या रोज आहारात समावेश असावा.

> आयुर्वेदानुसार गाईचे तूप, हिरव्या पालेभाज्या, फळे यांचा रोजच्या आहारात समावेश असावा.

> आयुर्वेदानुसार गाईचे दूध, साळीच्या लाह्या, बदाम, अक्रोड तसेच कोहळा हे खाद्यपदार्थ मेध्य म्हणजेच बुद्धी वाढवणारे आहेत.

> शिळे पदार्थ, गवार, तोंडली, दही, म्हशीचे दूध हे पदार्थ बुद्धीमांद्यकर असल्याने ते खाण्याचे टाळावेत.

> बेकरी उत्पादने, आंबवलेले पदार्थ, चायनीज, पचायला जड पदार्थ खाऊ नयेत.

> कांदा, लसूण, म्हशीचे दूध हे ‘तम’ वाढवणारे असल्याने खाऊ नयेत.

> चहा, कॉफी अशा उत्तेजक पदार्थांचे अतिसेवन कालांतराने अपायकारक ठरते.

उपाय

> उत्तम स्मरणशक्तीसाठी व्यायामाची नितांत आवश्यकता असते.

> चालणे, पळणे, सूर्यनमस्कार यासारख्या व्यायामामुळे मेंदूचा रक्तपुरवठा वाढतो. परिणामी स्मरणशक्तीही वाढते.

> अनुलोम, विलोम, प्राणायाम, भ्रामरी, ॐ कार जप हे एकाग्रता वाढवण्याचे साधन आहे.

> 6 ते 8 तासांची झोप उत्तम स्मरणशक्तीसाठी आवश्यक असते. डोके व तळपायाला रोज तेलाने मालिश केल्यास गाढ झोप लागून मेंदूला आराम मिळतो. स्मरणशक्ती तल्लख होते. झोपताना टीव्ही बघू नये. त्याने गाढ झोप लागत नाही.

> कोडी सोडवणे, सुडोकू, शब्दकोडी सोडवणे असे उपाय स्मरणशक्ती वाढवण्यासाठी उपयुक्त ठरतात. अभ्यास करताना नेहमी टेबल, खुर्ची किंवा संतरंजीवर बसून अभ्यास करावा. झोपून अभ्यास करू नये.

औषधी

> आयुर्वेदात उत्तम बुद्धी व स्मरणशक्तीसाठी अनेक औषधींचे वर्णन केलेले आढळते. विशेषत: वचा, ब्राह्मी, शंखपुष्पी, ज्येष्ठमध ही औषधे तल्लख बुद्धीसाठी अत्यंत उपयोगी सिद्ध झाली आहेत. डॉक्टरांच्या सल्ल्याने या औषधांच्या वापराने स्मरणशक्ती वाढवता येऊ शकते.

स्मरणशक्ती वाढवण्यासाठी उपाय:

• पुरेशी झोप घ्या: दररोज रात्री 7-8 तास झोप घेणे आरोग्यासाठी आवश्यक आहे. झोप पूर्ण न झाल्यास स्मरणशक्तीवर परिणाम होतो.

  स्रोत: Sleep Foundation

• नियमित व्यायाम: नियमित व्यायाम केल्याने मेंदूला रक्तपुरवठा चांगला होतो आणि स्मरणशक्ती सुधारते.

  स्रोत: Harvard Health

• आहार: संतुलित आणि पौष्टिक आहार घ्या. फळे, भाज्या, धान्ये आणि प्रथिने यांचा आहारात समावेश करा.

  स्रोत: Mayo Clinic

• मानसिक व्यायाम: कोडी सोडवणे, नवीन गोष्टी शिकणे, वाचन करणे यांसारख्या मानसिक व्यायामांमुळे मेंदू सक्रिय राहतो.

  स्रोत: Alzheimer's Association

• ध्यान आणि श्वासोच्छ्वास व्यायाम: तणाव कमी करण्यासाठी ध्यान आणि श्वासोच्छ्वास व्यायाम फायदेशीर आहेत.

  स्रोत: Mindful.org

• सामाजिक संबंध: मित्र आणि कुटुंबासोबत वेळ घालवा. सामाजिक संबंध चांगले ठेवल्याने मानसिक आरोग्य सुधारते.
• पुरेसे पाणी प्या: शरीरात पाण्याची पातळी योग्य ठेवल्याने मेंदूचे कार्य सुधारते.
• स्मरण तंत्रांचा वापर करा: गोष्टी लक्षात ठेवण्यासाठी विविध स्मरण तंत्रांचा (Memory techniques) वापर करा, जसे की ' असोसिएशन ', ' व्हिज्युअलायझेशन ' आणि ' chunking '.