अंतर्गत व्यापार : पिकते तिथे विकत नाही हे सर्वश्रुत आहे. जिथे पिकते, तिथे कारखानेदेखील काढता येतील, असे सांगता येत नाही. त्यासाठी रस्ते, पाणी, वीज, जमीन, कुशल कामगार यांची उपलब्धी असेल, तसेच रेल्वेचे सान्निध्य जिथे असेल आणि त्याहून महत्त्वाचे म्हणजे जी राज्ये करातून सवलती देऊ करतात, तिथे कारखाने उभे राहतात. त्यांना लागणारा कच्चा माल मिळवावा व पुरवावा लागतो. वस्तू, सेवा व माल यांच्या विनिमयातून व्यापार वाढत राहतो.

अंतर्गत व्यापार जलमार्ग, हवाई मार्ग, अधिक करून खुष्कीच्या मार्गाने (लोहमार्ग व रस्ते) होत असतो. यांतील लोहमार्ग, जलमार्ग व विमानमार्ग यांनी होणार्याक वाहतुकीवरून काही प्रमाणात व्यापाराच्या आकार-व्यापाचा अंदाज करता येतो. १९९८-९९ साली भारतात रेल्वेने ४,४१६ लाख टन, जलमार्गाने १८० लाख टन आणि वायुमार्गाने ५४७ लाख टन इतकी वाहतूक झाली. यांत केवळ ६४ प्रकारच्या वेचक वस्तुमालांची गणना झाली आहे, सगळ्या नाही. ही किती रुपयांची उलाढाल होती, याची माहिती मिळत नाही. खुष्कीच्या मार्गाने म्हणजे मालवाहू मोटारीतून व बैलगाडीतून किती मालाची वाहतूक झाली, याचा अंदाज घेणे भूप्रदेशाचा पूर्व-पश्चिम, उत्तर-दक्षिण विस्तार पाहता केवळ अशक्य आहे. भारताचे स्थूल राष्ट्रीय उत्पादिताचे (जी. डी. पी.) आकडे मिळतात. त्यांत व्यापार या घटकामुळे किती भर पडली, हे दिलेले आहे. १९९०-९१ साली भारताचे स्थूल राष्ट्रीय उत्पादित ५,५२८ अब्ज रुपये होते. यात व्यापार ह्या घटकापासून (निव्वळ) उत्पन्न ६६६ अब्ज रुपये होते. १९९७-९८ साली या रकमा अनुक्रमे १२,७८६ व २,०५४ अब्ज रुपयांच्या होत्या. यावरूनही एकंदर व्यापारी उलाढालीची कल्पना येऊ शकते. या आठ वर्षांत व्यापार या घटकाचा स्थूल राष्ट्रीय उत्पादितातील भाग १२.२ टक्क्यांवरून १६.१ टक्क्यांइतका वाढला.