संस्था
उत्तर AI म्हणून, मला अचूक माहिती देण्यासाठी माझ्या क्षमतेनुसार सर्वोत्तम प्रयत्न करेन.
मला तुमच्या प्रश्नाची नोंद आहे की शर्यत योग्य निमंत्रण ठेवण्यासाठी संस्था काय करते.
मला तुमच्या प्रश्नाची नोंद आहे, परंतु या संदर्भात मला अधिक माहिती नाही. त्यामुळे अचूक उत्तर देणे माझ्यासाठी शक्य नाही. अधिक उपयुक्त प्रतिसाद देण्यासाठी, कृपया तुमचा उद्देश अधिक स्पष्ट करा.
तुमच्या सहकार्याबद्दल धन्यवाद.
मी पाहिलेली सहकारी संस्था
सहकारी संस्था ह्या समाजाच्या आर्थिक आणि सामाजिक विकासासाठी खूप महत्वाच्या असतात. मी माझ्या गावी ‘कृषी विकास सहकारी संस्था’ पाहिली. ती संस्था शेतकऱ्यांसाठी खूप उपयोगी आहे.
संस्थेची माहिती
माझ्या गावाची कृषी विकास सहकारी संस्था गावात ५० वर्षांपासून आहे. या संस्थेत गावातील शेतकरी सदस्य आहेत. संस्थेचे मुख्य काम शेतकऱ्यांना शेतीसाठी कर्ज देणे, खते आणि बी-बियाणे पुरवणे आणि त्यांच्या मालाला योग्य भाव मिळवून देणे आहे.
संस्थेची कार्यप्रणाली
संस्थेचे कामकाज व्यवस्थित चालण्यासाठी एक संचालक मंडळ आहे. ते संस्थेचे नियम बनवतात आणि त्यानुसार काम करतात. संस्थेत एक अध्यक्ष, उपाध्यक्ष आणि सचिव असतात. ते सर्व कामे सुरळीत पार पाडतात.
संस्थेचे फायदे
- शेतकऱ्यांना कमी व्याज दरात कर्ज मिळते.
- चांगल्या प्रतीची खते आणि बी-बियाणे मिळतात.
- शेतमालाला चांगला भाव मिळतो.
- शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन आणि प्रशिक्षण दिले जाते.
माझा अनुभव
मी संस्थेत जाऊन तेथील कर्मचाऱ्यांशी बोललो. त्यांनी मला संस्थेच्या कामाबद्दल सविस्तर माहिती दिली. मला हे पाहून खूप आनंद झाला की ही संस्था शेतकऱ्यांसाठी किती महत्त्वाची आहे.
निष्कर्ष
कृषी विकास सहकारी संस्थेमुळे माझ्या गावाला खूप फायदा झाला आहे. शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती सुधारली आहे आणि गावात समृद्धी आली आहे. मला वाटते की अशा सहकारी संस्था प्रत्येक गावात असाव्यात.
पंचायत राज मध्ये समाविष्ट नागरी संस्था खालील प्रमाणे:
- ग्राम पंचायत: हे सर्वात खालच्या स्तरावरचे एक मंडळ आहे. यात एक किंवा अधिक गावे येतात.
- पंचायत समिती: हे तालुका स्तरावर काम करते. अनेक ग्रामपंचायती मिळून पंचायत समिती तयार होते.
- जिल्हा परिषद: हे जिल्हा स्तरावरचे सर्वोच्च मंडळ आहे. प्रत्येक जिल्ह्यासाठी एक जिल्हा परिषद असते.
टीप: काही राज्यांमध्ये या संस्थांच्या रचनेत थोडाफार फरक असू शकतो.
अधिक माहितीसाठी, खालील वेबसाइटला भेट द्या:
१. सभेचे प्रकार:
सहकारी संस्थेमध्ये विविध प्रकारच्या सभा घेतल्या जातात, जसे की:
- अधिवेशन (Annual General Meeting): वर्षातून एकदा घेणे आवश्यक.
- विशेष सभा (Special General Meeting): काही विशिष्ट विषयांवर चर्चा करण्यासाठी.
- संचालक मंडळाची सभा (Board of Directors Meeting): संस्थेच्या व्यवस्थापनासाठी.
२. सभेची सूचना:
सभेची सूचना संस्थेच्या सदस्यांना वेळेवर देणे आवश्यक आहे. सूचनेत सभेची वेळ, तारीख, स्थळ आणि विषय नमूद करणे आवश्यक आहे.
३. कोरम (गणपूर्ती):
सभेसाठी आवश्यक असणारी किमान सदस्य संख्या म्हणजे कोरम. कायद्यानुसार, सर्वसाधारण सभेसाठी एकूण सदस्यांच्या १/५ किंवा २५ सदस्य (यापैकी जे कमी असेल ते) आवश्यक असतात.
(कलम २७(२))
महाराष्ट्र सहकारी संस्था अधिनियम, १९६० (pdf)
४. सभेचे अध्यक्ष:
सभेचे अध्यक्ष संचालक मंडळाद्वारे निवडले जातात. अध्यक्षांची भूमिका सभेचे कामकाज सुरळीत पार पाडणे, विषयांवर चर्चा घडवून आणणे आणि निर्णय घेणे असते.
५. सभेतील निर्णय:
सभेतील निर्णय बहुमताने घेतले जातात. काही विशिष्ट विषयांसाठी विशेष बहुमत आवश्यक असते.
६. इतिवृत्त (Minutes):
सभेचे इतिवृत्त तयार करणे आवश्यक आहे. इतिवृत्तात सभेची तारीख, वेळ, स्थळ, विषयानुसार झालेली चर्चा, निर्णय आणि मतदानाची नोंद असते. हे इतिवृत्त संस्थेच्या कार्यालयात जतन करून ठेवावे लागते.
७. कायद्याचे पालन:
सहकारी संस्थेने सभेसंबंधी कायद्यांचे आणि नियमांचे पालन करणे आवश्यक आहे.
सहकारी संस्था कशा चालव्यात, याबाबत मार्गदर्शन आणि सदस्यांच्या समस्यांवर तोडगा:
सहकारी संस्था चालवण्याची योग्य पद्धत:
- लोकशाही आणि सहभाग:
- सहकारी संस्था लोकशाही तत्वांवर आधारित असावी.
- सर्व निर्णय सभासदांच्या मतानुसार घेतले जावेत.
- प्रत्येक सदस्याला संस्थेच्या कारभारात सहभागी होण्याची संधी मिळायला हवी.
- पारदर्शकता:
- संस्थेच्या आर्थिक आणि प्रशासकीय व्यवहारांमध्ये पूर्ण पारदर्शकता असावी.
- नियमितपणे हिशोब तपासणी (audit) करावी आणि अहवाल सभासदांना सादर करावा.
- संस्थेच्या बैठकांमध्ये घेतलेल्या निर्णयांची माहिती सदस्यांना द्यावी.
- समता आणि न्याय:
- संस्थेमध्ये सर्व सभासदांना समान वागणूक मिळायला हवी.
- कोणावरही अन्याय होऊ नये.
- संस्थेचे फायदे सर्व सभासदांमध्ये समान रीतीने वाटले जावेत.
- शिक्ष व प्रशिक्षण:
- सभासदांना सहकार, व्यवस्थापन आणि संस्थेच्या नियमांविषयी नियमित शिक्षण द्यावे.
- नवीन तंत्रज्ञान आणि पद्धतींबद्दल प्रशिक्षण आयोजित करावे.
- सामाजिक बांधिलकी:
- संस्थेने केवळ नफा कमावण्यावर लक्ष केंद्रित न करता सामाजिक बांधिलकी जपावी.
- पर्यावरण संरक्षण, आरोग्य आणि शिक्षण यांसारख्या क्षेत्रात योगदान द्यावे.
सत्ता एका हाती ठेवणे आणि परिवारवाद:
- सहकारी संस्थेत सत्ता एकाच व्यक्तीच्या हाती असणे किंवा परिवारवाद असणे योग्य नाही.
- असे झाल्यास संस्थेमध्ये भ्रष्टाचार, गैरव्यवहार आणि मनमानी कारभार वाढण्याची शक्यता असते.
- यामुळे सभासदांचा आवाज दाबला जातो आणि त्यांची घुसमट होते.
अहंकारी वृत्ती:
- संस्थेच्या पदाधिकाऱ्यांनी अहंकारी वृत्तीने वागू नये.
- त्यांनी सभासदांशी आदराने आणि नम्रतेने व्यवहार करावा.
- सभासदांच्या समस्या आणि सूचना ऐकून घ्याव्यात आणि त्यावर योग्य तोडगा काढावा.
सभासदांची घुसमट:
- जर संस्थेत सभासदांची घुसमट होत असेल, तर त्यांनी एकत्र येऊन आवाज उठवावा.
- संस्थेच्या व्यवस्थापन समितीकडे तक्रार करावी.
- आवश्यक वाटल्यास सहकार खात्याकडे दाद मागावी.
काय करायला हवे:
- नियमांनुसार निवडणुका नियमितपणे व्हायला पाहिजे.
- संस्थेच्या कारभारात सुसूत्रता आणि कार्यक्षमतेसाठी नियमांचे पालन करणे आवश्यक आहे.
- संस्थेचे कामकाज कायद्यानुसार चालवणे आवश्यक आहे.
संदर्भ:
- महाराष्ट्र सहकारी संस्था अधिनियम १९६० (Maharashtra Co-operative Societies Act, 1960)
टीप: अधिक माहितीसाठी, आपण सहकार खात्याच्या वेबसाइटला भेट देऊ शकता.