उद्यान

महाराष्ट्रातील ५ राष्ट्रीय उद्याने:

1. ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान

विभाग: चंद्रपूर

स्थळ: चंद्रपूर जिल्ह्यात

क्षेत्रफळ: 116.55 चौरस किलोमीटर

प्रमुख पशु: वाघ, बिबट्या, गवा, चितळ, सांबर, भेकर, रानडुक्कर

प्रमुख पक्षी: मोर, धनेश, काळवीट, हरियल, पोपट

प्रमुख वनस्पती: साल, सागवान, तेंदू, मोहवा, बांबू

वैशिष्ट्ये:

'ताडोबा' नावाचा देव असल्यामुळे या उद्यानाला हे नाव पडलं.

या उद्यानात 'ताडोबा तळे' नावाचे एक मोठे तळे आहे.

भारतातील दुसरे सर्वात मोठे गवताळ प्रदेश असलेले 'मोहर्ली' याच उद्यानात आहे.

2. पेंच राष्ट्रीय उद्यान

विभाग: नागपूर

स्थळ: नागपूर आणि सेलू जिल्ह्यात

क्षेत्रफळ: 759.29 चौरस किलोमीटर

प्रमुख पशु: वाघ, बिबट्या, गवा, चितळ, सांबर, भेकर, रानडुक्कर

प्रमुख पक्षी: मोर, धनेश, काळवीट, हरियल, पोपट

प्रमुख वनस्पती: सागवान, तेंदू, मोहवा, बांबू, साल

वैशिष्ट्ये:

'पेंच' नदीच्या नावावरून या उद्यानाला हे नाव पडलं.

'सीतागुडी' नावाची प्रसिद्ध गुहा याच उद्यानात आहे.

'पेंच' मध्ये 'कान्हा' नावाचा प्रसिद्ध वाघ होता.

3. गुगामल राष्ट्रीय उद्यान

विभाग: अमरावती

स्थळ: अमरावती जिल्ह्यात

क्षेत्रफळ: 1672.92 चौरस किलोमीटर

प्रमुख पशु: वाघ, बिबट्या, गवा, चितळ, सांबर, भेकर, रानडुक्कर

प्रमुख पक्षी: मोर, धनेश, काळवीट, हरियल, पोपट

प्रमुख वनस्पती: सागवान, तेंदू, मोहवा, बांबू, साल

वैशिष्ट्ये:

हे महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे राष्ट्रीय उद्यान आहे.

'गडग' नावाचा एक प्रसिद्ध डोंगर याच उद्यानात आहे.

'गूगामल' नावाचा एक प्रसिद्ध धबधबा याच उद्यानात आहे.

4. संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान

विभाग: मुंबई

स्थळ: मुंबई उपनगर जिल्ह्यात

क्षेत्रफळ: 103.09 चौरस किलोमीटर

प्रमुख पशु: बिबट्या, गवा, चितळ, सांबर, भेकर, रानडुक्कर

प्रमुख पक्षी: मोर, धनेश, काळवीट, हरियल, पोपट

प्रमुख वनस्पती: सागवान, तेंदू, मोहवा, बांबू, साल

वैशिष्ट्ये:

हे भारतातील एकमेव राष्ट्रीय उद्यान आहे जे एका महानगरात आहे.

'तुर्भे' नावाचे एक प्रसिद्ध दलदल क्षेत्र याच उद्यानात आहे.

'एस्सेल वर्ल्ड' हे प्रसिद्ध मनोरंजन उद्यान याच उद्यानाच्या शेजारी आहे.

5. चांदोली राष्ट्रीय उद्यान

विभाग: कोल्हापूर

स्थळ: सांगली, सातारा, कोल्हापूर आणि रत्नागिरी ज

रायमोना नॅशनल पार्क, आसाममधील पार्क नुकतेच ५ जून २०२१ रोजी भारताचे १०६ वे राष्ट्रीय उद्यान म्हणून जोडले गेले, त्यामुळे सध्या भारतात एकूण १०६ राष्ट्रीय उद्याने आहेत. भारतातील सर्वाधिक राष्ट्रीय उद्याने मध्य प्रदेशमध्ये आहेत, एकूण १२ राष्ट्रीय उद्याने आहेत.

हडप्पा संस्कृती:

• उदय: भारतीय उपखंड (आशिया खंड)
• स्थळ: प्रामुख्याने पाकिस्तान आणि उत्तर-पश्चिम भारत

  

संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान

बोरीवली

कान्हेरी लेणी

चांदोली राष्ट्रीय उद्यान

मुंबई महानगरपालिकेच्या बाहेर (पण मुंबईच्या पंचक्रोशीत) हे राष्ट्रीय उद्यान आहे. याचे क्षेत्रफळ १०४ चौरस किमी आहे. येथील कान्हेरी लेण्यांमुळे याला (कृष्णगिरी) म्हणजे ‘काळा पहाड’ हे नाव पडले. ब्रिटिश आमदानीत वनविभागाची स्थापना झाल्यावर या वनविभागाचे सर्वेक्षण होऊन २०.२६ चौ. कि.मी. क्षेत्रफळाचे "कृष्णगिरी राष्ट्रीय उद्यान" निर्माण झाले. १९७४ साली त्याचे नाव 'बोरीवली राष्ट्रीय उद्यान' असे झाले. १९८१ मध्ये नावात बदल परत एकदा बदल होऊन या उद्यानाला 'संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान' असे नाव ठेवले..

संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान

जैवविविधता

संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानात सुमारे ४० प्रकारचे सस्तन प्राणी, जमिनीवर तसेच पाण्यात वावरणारे, विविध रंग, आकारांचे २५० प्रकारचे पक्षी, ३८ प्रकारचे सरपटणारे प्राणी आणि ९ प्रकारचे उभयचर आहेत. या उद्यानात बिबट्या हा या वन साम्राज्यातला सर्वात मोठा भक्षक येथे वावरतो. तसेच मुंगूस, ऊदमांजर, रानमांजर, अस्वल, लंगूर अशा प्राण्यांचा येथे संचार असतो. या उद्यानात हजारो प्रकारचे वृक्ष आहेत. त्यात मुख्यतः करंज, साग, शिसव, बाभूळ, बोर, निवडुंग असून बांबूची बेटेनी आहेत.

विशेष

वसई खाडीला लागून उद्यानाचे 25 चौरस किलोमीटर क्षेत्राचे खारफुटीचे जंगल आहे. त्याला मंगलवन / वेलावन असे म्हणतात. खडकात कोरलेल्या कान्हेरी लेणी पहावयास मिळतात. बौद्ध काळातील ही लेणी दोन हजार वर्षापूर्वी कोरलेली असून याठिकाणी 109 विहार आहेत.

सुविधा

संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान परीक्षेत दर्शनाची वेळ सकाळी ७.३० ते सायंकाळी ६.३० पर्यंत असते. येथे प्रवेशासाठी प्रौढांना रु. २०/- तर लहान मुलांना रु. १०/- प्रवेशशुल्क आहे. पर्यटकांच्या वाहन थांब्यासाठी शुल्क आकारले जाते. सिंहविहार आणि वनराणी मिनी टॉय ट्रेन सफारींचे वेगळे शुल्क आकारतात. उद्यानात वननिवासाची सोय असून त्याकरिता विश्रामगृह आणि कुटिर पद्धतीची निवास व्यवस्था आहे.

बोरीवली

कान्हेरी लेणी

चांदोली राष्ट्रीय उद्यान

मुंबई महानगरपालिकेच्या बाहेर (पण मुंबईच्या पंचक्रोशीत) हे राष्ट्रीय उद्यान आहे. याचे क्षेत्रफळ १०४ चौरस किमी आहे. येथील कान्हेरी लेण्यांमुळे याला (कृष्णगिरी) म्हणजे ‘काळा पहाड’ हे नाव पडले. ब्रिटिश आमदानीत वनविभागाची स्थापना झाल्यावर या वनविभागाचे सर्वेक्षण होऊन २०.२६ चौ. कि.मी. क्षेत्रफळाचे "कृष्णगिरी राष्ट्रीय उद्यान" निर्माण झाले. १९७४ साली त्याचे नाव 'बोरीवली राष्ट्रीय उद्यान' असे झाले. १९८१ मध्ये नावात बदल परत एकदा बदल होऊन या उद्यानाला 'संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान' असे नाव ठेवले..

संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान

जैवविविधता

संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानात सुमारे ४० प्रकारचे सस्तन प्राणी, जमिनीवर तसेच पाण्यात वावरणारे, विविध रंग, आकारांचे २५० प्रकारचे पक्षी, ३८ प्रकारचे सरपटणारे प्राणी आणि ९ प्रकारचे उभयचर आहेत. या उद्यानात बिबट्या हा या वन साम्राज्यातला सर्वात मोठा भक्षक येथे वावरतो. तसेच मुंगूस, ऊदमांजर, रानमांजर, अस्वल, लंगूर अशा प्राण्यांचा येथे संचार असतो. या उद्यानात हजारो प्रकारचे वृक्ष आहेत. त्यात मुख्यतः करंज, साग, शिसव, बाभूळ, बोर, निवडुंग असून बांबूची बेटेनी आहेत.

विशेष

वसई खाडीला लागून उद्यानाचे 25 चौरस किलोमीटर क्षेत्राचे खारफुटीचे जंगल आहे. त्याला मंगलवन / वेलावन असे म्हणतात. खडकात कोरलेल्या कान्हेरी लेणी पहावयास मिळतात. बौद्ध काळातील ही लेणी दोन हजार वर्षापूर्वी कोरलेली असून याठिकाणी 109 विहार आहेत.

सुविधा

संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान परीक्षेत दर्शनाची वेळ सकाळी ७.३० ते सायंकाळी ६.३० पर्यंत असते. येथे प्रवेशासाठी प्रौढांना रु. २०/- तर लहान मुलांना रु. १०/- प्रवेशशुल्क आहे. पर्यटकांच्या वाहन थांब्यासाठी शुल्क आकारले जाते. सिंहविहार आणि वनराणी मिनी टॉय ट्रेन सफारींचे वेगळे शुल्क आकारतात. उद्यानात वननिवासाची सोय असून त्याकरिता विश्रामगृह आणि कुटिर पद्धतीची निवास व्यवस्था आहे.