• समाज रचना: येथील आदिवासी समाज हा विविध जमातींमध्ये विभागलेला आहे, ज्यात गोंड, माडिया, आणि कोलाम यांचा समावेश आहे. प्रत्येक जमातीची स्वतःची अशी वेगळी सामाजिक रचना आणि नियम आहेत.
• कुटुंब पद्धती: त्यांची कुटुंब पद्धती सहसा एकत्रित असते, जिथे अनेक पिढ्या एकत्र राहतात. कुटुंबातील निर्णय वडीलधारी मंडळी घेतात आणि त्यांचे मत सर्वांना मान्य असते.
• विवाह पद्धती: विवाह हा त्यांच्या जीवनातील महत्त्वाचा भाग आहे. पारंपरिक पद्धतीने ठरवून केलेले विवाह इथे प्रचलित आहेत, पण काहीवेळा प्रेमविवाह देखील होतात.
• पंचायत: प्रत्येक गावाची स्वतःची पंचायत असते, जी गावातील वाद विवाद आणि समस्या सोडवते.

• भाषा आणि साहित्य: गोंडी आणि इतर स्थानिक भाषांचा वापर ते करतात. त्यांचे मौखिक साहित्य खूप समृद्ध आहे, ज्यात लोककथा, गाणी आणि पारंपरिक ज्ञानाचा समावेश आहे.
• सण आणि उत्सव: आदिवासी समाजात अनेक सण आणि उत्सव साजरे केले जातात, जे निसर्गाशी आणि शेतीशी संबंधित असतात. पोळा, होळी, दिवाळी आणि दसरा हे त्यांचे प्रमुख सण आहेत.
• कला आणि संगीत: त्यांच्या जीवनात कला आणि संगीताला खूप महत्त्व आहे. पारंपरिक नृत्य, वाद्ये (ढोल, ताशा, बासरी) त्यांच्या संस्कृतीचा भाग आहेत.
• देव आणि श्रद्धा: ते निसर्गाची पूजा करतात आणि त्यांच्या देवतांना प्रसन्न करण्यासाठी विविध धार्मिक विधी करतात.
• वस्त्र आणि आभूषणे: पारंपरिक वेशभूषा आणि आभूषणे आदिवासी संस्कृतीचा महत्त्वाचा भाग आहेत. स्त्रिया विशेषतः रंगीबेरंगी साड्या आणि चांदीचे दागिने वापरतात.

• शेती: बहुतेक आदिवासी शेती करतात. भात हे त्यांचे मुख्य पीक आहे.
• जंगल उत्पादने: ते जंगलातून मध, डिंक, तेंदूपत्ता आणि इतर उत्पादने गोळा करून विकतात, ज्यामुळे त्यांना आर्थिक मदत मिळते.
• रोजगार: काही लोक रोजगारासाठी शहरांमध्ये जातात, पण त्यांचे मूळValues आणि संस्कृती जपण्याचा ते प्रयत्न करतात.

तुम्ही खालील संकेतस्थळांना भेट देऊन अधिक माहिती मिळवू शकता:

• भंडारा जिल्हा प्रशासनाचे अधिकृत संकेतस्थळ
• महात्मा ज्योतिराव फुले संग्रहालय