वन व्यवस्थापन समिती (Joint Forest Management Committee) केस स्टडी: वन व्यवस्थापन समिती (JFMC) ही संकल्पना भारत सरकारने वनांचे संरक्षण आणि व्यवस्थापन करण्यासाठी सुरू केली. यात सरकार आणि स्थानिक समुदाय यांच्यात सहकार्यावर भर दिला जातो. ठोस उदाहरण: * ठिकाण: Mendha Lekha गाव, गडचिरोली जिल्हा, महाराष्ट्र. * समस्या: * १९८० च्या दशकात, गावाला बांबू आणि इतर वन उत्पादनांसाठी वन विभागावर अवलंबून राहावे लागे. * नक्षलवादी चळवळीमुळे वन विभागाचे नियंत्रण कमी झाले. * गावातील लोकांना वनांचे महत्त्व आणि व्यवस्थापनाची गरज वाटू लागली. * समाधान: * १९८० च्या दशकात गावकऱ्यांनी 'आम्हीच आमचे सरकार' (We are our own government) ही भूमिका घेतली. * १९८५ मध्ये, ग्रामसभेने वनांचे संरक्षण आणि व्यवस्थापन करण्याचा निर्णय घेतला. * १९९० च्या दशकात, JFMC अंतर्गत, वन विभागाने गावकऱ्यांसोबत सहकार्य करण्यास सुरुवात केली. * गावकऱ्यांनी पारंपरिक ज्ञान आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून वनांचे व्यवस्थापन केले. * परिणाम: * गावातील वनक्षेत्रात वाढ झाली. * वन्यजीवनात सुधारणा झाली. * गावकऱ्यांची आर्थिक स्थिती सुधारली, कारण त्यांना वन उत्पादनांपासून उत्पन्न मिळू लागले. * ग्रामसभा अधिक मजबूत झाली आणि गावाच्या विकासासाठी सक्रियपणे काम करू लागली. * शिकण्यासारखे: * स्थानिक समुदायाला सहभागी करून वन व्यवस्थापन अधिक प्रभावीपणे करता येते. * पारंपरिक ज्ञान आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करणे आवश्यक आहे. * ग्रामसभा सक्षम থাকলে, विकास अधिक sustainable होतो. संदर्भ: * Mendha Lekha: The village that won its forest: [https://www.downtoearth.org.in/coverage/forests/mendha-lekha-the-village-that-won-its-forest-71888](https://www.downtoearth.org.in/coverage/forests/mendha-lekha-the-village-that-won-its-forest-71888) * Joint Forest Management: [https://en.wikipedia.org/wiki/Joint_forest_management](https://en.wikipedia.org/wiki/Joint_forest_management)