प्रेरणा संघर्षाचे प्रकार उदाहरणासहित स्पष्ट करा?
प्रेरणा संघर्षाचे प्रकार उदाहरणासहित स्पष्ट करा?
प्रेरणा संघर्ष म्हणजे जेव्हा एखाद्या व्यक्तीला एकाच वेळी दोन किंवा अधिक ध्येये (Goals) आकर्षित करतात, परंतु त्यापैकी फक्त एकच ध्येय साध्य करता येते. ह्या परिस्थितीत व्यक्तीला निवड करणे कठीण होते, आणि मानसिक तणाव निर्माण होतो.
प्रेरणा संघर्षाचे मुख्य प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:
1. Approach-Approach Conflict (स्वीकार-स्वीकार संघर्ष):जेव्हा दोन सकारात्मक आणि आकर्षक ध्येयांमधून एकाची निवड करायची असते, तेव्हा हा संघर्ष निर्माण होतो. दोन्ही ध्येये आकर्षक असल्याने निवड करणे कठीण होते.
उदाहरण:
- दोन आवडत्या ठिकाणी फिरायला जाण्याचा पर्याय उपलब्ध आहे, पण वेळेअभावी एकाच ठिकाणी जाता येणे शक्य आहे.
- एखाद्या विद्यार्थ्याला दोन वेगवेगळ्या महाविद्यालयांमध्ये (College) प्रवेश मिळतो, आणि दोन्ही महाविद्यालये उत्तम आहेत, त्यामुळे कोणत्या महाविद्यालयात प्रवेश घ्यावा हे ठरवणे कठीण होते.
जेव्हा दोन नकारात्मक किंवा अप्रिय (unpleasant) गोष्टींमधून एकाची निवड करायची असते, तेव्हा हा संघर्ष निर्माण होतो. दोन्ही पर्याय नकोसे वाटणारे असल्याने निवड करणे कठीण होते.
उदाहरण:
- एखाद्या कर्मचाऱ्याला कामावर उशिरा पोहोचल्यामुळे एकतर दंड भरावा लागेल किंवा त्याला कामावरून निलंबित (suspend) केले जाईल.
- एखाद्या विद्यार्थ्याला एकतर नापास होण्याची भीती आहे किंवा कठीण विषयात जास्त मेहनत घ्यावी लागणार आहे.
जेव्हा एकाच ध्येयामध्ये सकारात्मक आणि नकारात्मक दोन्ही पैलू असतात, तेव्हा हा संघर्ष निर्माण होतो. ध्येय आकर्षक असले तरी त्याचे नकारात्मक परिणाम टाळायचे असतात.
उदाहरण:
- एखाद्या व्यक्तीला आवडते खाद्य (fast food) खायचे आहे, पण त्याला वजन वाढण्याची भीती वाटते.
- एखाद्या विद्यार्थ्याला परीक्षेत चांगले गुण मिळवायचे आहेत, पण त्यासाठी खूप अभ्यास करावा लागणार आहे, जो त्याला कंटाळवाणा वाटतो.
जेव्हा दोन ध्येयांमध्ये प्रत्येकी सकारात्मक आणि नकारात्मक दोन्ही पैलू असतात, तेव्हा हा संघर्ष निर्माण होतो. यात दोन्ही ध्येयांचे फायदे आणि तोटे यांचा विचार करून निवड करायची असते.
उदाहरण:
- एखाद्या व्यक्तीला दोन नोकरीचे प्रस्ताव (job offers) आहेत. पहिल्या नोकरीत पगार जास्त आहे, पण कामाचे तास जास्त आहेत. दुसऱ्या नोकरीत पगार कमी आहे, पण कामाचे तास कमी आहेत.
- एखाद्या विद्यार्थ्याला दोन अभ्यासक्रमांमध्ये (courses) प्रवेश घ्यायचा आहे. पहिल्या अभ्यासक्रमात स्कोप जास्त आहे, पण तो कठीण आहे. दुसरा अभ्यासक्रम सोपा आहे, पण त्याला संधी कमी आहेत.