.

अमात्य हा नंद वंशाचा शेवटचा शासक धनानंद या राक्षसाचा मंत्री होता .

आपल्या गुरू चाणक्य यांच्या समर्थ मार्गदर्शनाखाली , चंद्रगुप्त मौर्याने नंद वंशाचा शेवटचा सम्राट घनानंद याचा पराभव केला आणि मगधचा सम्राट बनला . नंद राज्याचे मंत्री आणि सेनापती युद्धात मारले गेले किंवा कैदी झाले, परंतु मुख्य राक्षस अमात्य त्यांच्या हाती आला नाही. आपला स्वामी घननंद यांच्याबद्दल दास्य वृत्ती ठेवून तो दूरच्या प्रदेशात गेला आणि चंद्रगुप्त मौर्याविरुद्ध कट करू लागला. राक्षस एक अतिशय कार्यक्षम आणि सक्षम प्रशासक होता. त्या जोरावर मगध हे बलाढ्य राज्य बनले होते.

जेव्हा चाणक्य आपल्या मुत्सद्देगिरीने आणि सैन्याच्या बळावर राक्षसाला पकडण्यात अयशस्वी ठरला तेव्हा त्याने राक्षसाचा सर्वात चांगला मित्र सेठ चंदनदास याला फाशीची शिक्षा जाहीर केली. ही घोषणा ऐकून राक्षस थांबला नाही आणि आपला जीव वाचवण्यासाठी वधस्थळी गेला आणि शरणागती पत्करली आणि आपल्या मित्र चंदनदासला मुक्त करण्याची विनंती केली.

राक्षसाच्या आगमनाची बातमी ऐकून चंद्रगुप्त आणि चाणक्य तेथे पोहोचले. राक्षसाने त्यांच्यासमोरही आपली विनंती पुन्हा केली.

चाणक्याने राक्षसाची बुद्धिमत्ता, त्याची नैतिक, प्रशासकीय क्षमता आणि मुत्सद्दी चातुर्यही लोखंडी मानले. तो राक्षसाला नम्रपणे म्हणाला - "अमात्य, आमच्या दृष्टीने तू मगध राज्याविरुद्ध कट रचला आहेस, पण तुझ्यासारखा योग्य मंत्री आम्हाला गमावायचा नाही. मगध राज्याच्या प्रगतीसाठी तुम्ही ज्या तत्परतेने आणि सेवेने अनैतिक आणि क्रूर शासक घननंदासाठी काम केले, त्याचप्रमाणे तुम्ही सुयोग्य आणि नीतिमान चंद्रगुप्तासाठी प्रमुख अमात्यपद स्वीकारले तर तुमच्या मित्राच्या जीवन वाचविले जाऊ शकते.

आपल्या मित्राचा जीव वाचवण्यासाठी राक्षसासमोर दुसरा कोणताही मार्ग नव्हता. मगध राज्याच्या फायद्यासाठी त्याला चाणक्याची विनंतीही मान्य करावी लागली. राक्षसाने पदभार स्वीकारल्यानंतर, चंद्रगुप्त मौर्याला त्याच्या विशाल साम्राज्यात कार्यक्षम प्रशासन स्थापित करण्यात कोणतीही अडचण आली नाही.

धनानंदानंतर अमात्य मुद्राराक्षस यांचे काय झाले, याबद्दल इतिहासात निश्चित माहिती उपलब्ध नाही.

मुद्राराक्षस हे मौर्य साम्राज्याचे संस्थापक चंद्रगुप्त मौर्य यांचे प्रधानमंत्री होते. त्यांनी चंद्रगुप्ताला नंद घराण्याला हरवून सत्ता मिळवण्यास मदत केली. त्यांचे जीवन आणि कार्याबद्दल अनेक कथा आणि आख्यायिका प्रचलित आहेत, परंतु त्यांच्या मृत्यू किंवा त्यानंतरच्या आयुष्याबद्दल ठोस ऐतिहासिक पुरावे नाहीत.

संभाव्य शक्यता:

• राजकीय जीवन: मुद्राराक्षस चंद्रगुप्त मौर्यांच्या दरबारात उच्च पदावर राहिले आणि त्यांनी महत्त्वपूर्ण राजकीय भूमिका बजावल्या असण्याची शक्यता आहे.
• निवृत्ती: काही कथांनुसार, त्यांनी राजकारणातून निवृत्ती घेतली आणि त्यांचे उर्वरित आयुष्य साधेपणाने व्यतीत केले.
• मृत्यू: त्यांच्या मृत्यूची निश्चित माहिती उपलब्ध नाही, परंतु त्यांचे वृद्धापकाळाने निधन झाले असावे.

टीप: मुद्राराक्षसांबद्दल अधिक माहिती ऐतिहासिक पुस्तके आणि लेखांमध्ये मिळू शकते.