भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (१८८५) च्या स्थापनेपूर्वीच्या भारतातील राष्ट्रवादी संस्थांची थोडक्यात माहिती काय आहे?
भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (१८८५) च्या स्थापनेपूर्वीच्या भारतातील राष्ट्रवादी संस्थांची थोडक्यात माहिती काय आहे?
भारतातील राष्ट्रीय काँग्रेस १८८५ च्या स्थापनेपूर्वी भारतातील राष्ट्रवादी संस्था:
भारतातील राष्ट्रीय काँग्रेसची स्थापना १८८५ मध्ये झाली. परंतु त्यापूर्वीही भारतात अनेक राष्ट्रवादी संस्था कार्यरत होत्या, ज्यांनी भारतीय राष्ट्रवादाच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यापैकी काही प्रमुख संस्था:
- बंगाल ब्रिटिश इंडिया सोसायटी (१८43): याची स्थापना ब्रिटिश भारतातील भारतीयांच्या हितांचे रक्षण करण्यासाठी करण्यात आली होती.
- ब्रिटिश इंडियन असोसिएशन (१८५१): ही संस्था भारतीयांना राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक क्षेत्रात प्रतिनिधित्व मिळवून देण्यासाठी प्रयत्नशील होती.
- ईस्ट इंडिया असोसिएशन (१८६६): दादाभाई नौरोजी यांनी लंडनमध्ये या संस्थेची स्थापना केली. भारताविषयी ब्रिटिशांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे आणि भारतीयांच्या समस्यांवर तोडगा काढणे हे या संस्थेचे उद्दिष्ट होते.
- इंडियन लीग (१८७५): शिशिर कुमार घोष यांनी याची स्थापना केली आणि भारतीयांमध्ये राष्ट्रवादाची भावना जागृत करणे हे या संस्थेचे ध्येय होते.
- इंडियन असोसिएशन (१८७६): आनंद मोहन बोस आणि सुरेंद्रनाथ बॅनर्जी यांनी या संस्थेची स्थापना केली. या संस्थेने राजकीय सुधारणा, नागरी सेवा परीक्षांमध्ये सुधारणा आणि भारतीयांचे प्रतिनिधित्व वाढवण्याची मागणी केली.
- पुना सार्वजनिक सभा (१८७०): न्यायमूर्ती रानडे आणि गणेश वासुदेव जोशी यांनी या संस्थेची स्थापना केली. शेतकऱ्यांचे प्रश्न, शिक्षण आणि सामाजिक सुधारणांवर या संस्थेने लक्ष केंद्रित केले.
- मद्रास नेटिव्ह असोसिएशन (१८५२): ही मद्रासमधील (आताचे चेन्नई) पहिली राजकीय संघटना होती, ज्याने स्थानिक लोकांच्या समस्यांवर आवाज उचलला.
या संस्थांनी भारतीयांमध्ये राजकीय जाणीव जागृत केली आणि राष्ट्रीय काँग्रेसच्या स्थापनेसाठी एक मजबूत पाया तयार केला.
बंगाल ब्रिटिश इंडिया सोसायटी (१८43):
स्थापना: ही संस्था 1843 मध्ये जॉर्ज थॉम्पसन यांनी द्वारकानाथ टागोर यांच्या मदतीने स्थापन केली.
उद्देश: या संस्थेचा उद्देश भारतीयांच्या कल्याणासाठी काम करणे हा होता.
ब्रिटिश इंडिया असोसिएशन (1851):
स्थापना: ही संस्था 1851 मध्ये बंगाल, बिहार आणि ओरिसाच्या जमींदारांनी एकत्र येऊन स्थापन केली.
उद्देश: संस्थेचा उद्देश सरकारला भारतीयांच्या समस्या व अडचणी सांगणे आणि त्यांच्यासाठी उपाययोजना करण्याची मागणी करणे हा होता.
ईस्ट इंडिया असोसिएशन (१८६६):
स्थापना: दादाभाई नौरोजी यांनी लंडनमध्ये 1866 मध्ये या संस्थेची स्थापना केली.
उद्देश: भारतीयांच्या समस्या ब्रिटिश जनतेसमोर मांडणे आणि भारतासाठी राजकीय सुधारणांची मागणी करणे हा या संस्थेचा उद्देश होता.
पुना सार्वजनिक सभा (१८७०):
स्थापना: 1870 मध्ये न्यायमूर्ती रानडे आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी पुण्यात या संस्थेची स्थापना केली.
उद्देश: सरकार आणि जनता यांच्यामध्ये समन्वय साधून लोकांच्या समस्या सरकारपर्यंत पोहोचवणे आणि त्यावर तोडगा काढणे हे या संस्थेचे उद्दिष्ट होते.
इंडियन असोसिएशन (१८७६):
स्थापना: आनंद मोहन बोस आणि सुरेंद्रनाथ बॅनर्जी यांनी 1876 मध्ये या संस्थेची स्थापना केली.
उद्देश: या संस्थेचा उद्देश मध्यमवर्गीय लोकांमध्ये राजकीय चेतना जागृत करणे आणि भारतीयांना एकत्र आणून त्यांच्या राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक हक्कांसाठी संघर्ष करणे हा होता.
मद्रास महाजन सभा (१८८४):
स्थापना: पी. रंगा नायडू, वीर राघवाचारी आणि जी. सुब्रमण्यम अय्यर यांनी 1884 मध्ये मद्रास (चेन्नई) येथे या संस्थेची स्थापना केली.
उद्देश: या संस्थेचा उद्देश लोकांमध्ये राजकीय जागरूकता निर्माण करणे आणि त्यांच्या समस्या सरकारपर्यंत पोहोचवणे हा होता.
या संस्थांनी भारतीयांमध्ये राष्ट्रवादाची भावना जागृत करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आणि भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या स्थापनेसाठी एक मजबूत पाया तयार केला.