बिझनेस प्रोसेस आउटसोर्सिंग (बीपीओ) ही आउटसोर्सिंग प्रक्रियेचा एक प्रकार आहे ज्यामध्ये एखाद्या विशिष्ट व्यवसाय प्रक्रियेसाठी (किंवा कार्य) ऑपरेशन्स आणि जबाबदाऱ्या पार पाडण्यासाठी तृतीय पक्ष सेवा प्रदात्याशी करार केला जातो . मूलतः, ही प्रक्रिया कोका कोला सारख्या उत्पादक कंपन्यांनी वापरली होती ज्यांनी त्यांच्या पुरवठा साखळीच्या मोठ्या भागासाठी आउटसोर्सिंगचा वापर केला होता [१] . समकालीन संदर्भात, ही प्रक्रिया प्रामुख्याने सेवांच्या आउटसोर्सिंगसाठी वापरली जाते.

बीपीओचे सामान्यत: बॅक ऑफिस आउटसोर्सिंगमध्ये वर्गीकरण केले जाते - ज्यामध्ये अंतर्गत व्यवसाय कार्ये समाविष्ट असतात जसे की मानवी संसाधने किंवा वित्त आणि लेखा, आणि फ्रंट ऑफिस आउटसोर्सिंग - ज्यामध्ये ग्राहकांशी संबंधित सेवा जसे की संपर्क सेवा समाविष्ट असतात. केंद्र| बॅक ऑफिस आउटसोर्सिंगमध्ये वर्गीकृत केले जाते - ज्यामध्ये अंतर्गत समाविष्ट असते व्यावसायिक कार्ये जसे की मानवी संसाधने किंवा वित्त आणि लेखा , आणि फ्रंट ऑफिस आउटसोर्सिंग ज्यामध्ये ग्राहकांशी संबंधित सेवा समाविष्ट आहेत जसे की संपर्क सेवा केंद्रे ]].

ज्या बीपीओमध्ये कंपनी देशाबाहेर करारबद्ध केली जाते त्याला ऑफशोर आउटसोर्सिंग म्हणतात . ज्या बीपीओमध्ये शेजारच्या देशातील (किंवा जवळपासच्या) कंपनीशी करार केला जातो त्याला नियरशोर आउटसोर्सिंग म्हणतात .

माहिती तंत्रज्ञानाचा बारकाईने वापर करून उद्योग आणि BPO ते सेवा समर्थित IT किंवा ITES (ITES) असे वर्गीकरण केले आहे | नॉलेज प्रोसेस आउटसोर्सिंग (KPO) आणि लीगल प्रोसेस आउटसोर्सिंग (LPO) हे बिझनेस प्रोसेस आउटसोर्सिंग (BPO) उद्योगाचे उपविभाग आहेत.

उद्योगाचा आकार 

BPO फायदे आणि मर्यादा सुधारणे

बीपीओचा एक मोठा फायदा म्हणजे कंपनीची परिस्थितीशी जुळवून घेण्याची क्षमता वाढवण्यास मदत होते. तथापि, अनेक स्त्रोत [ कोणते? ] या संभाव्यतेकडे वेगवेगळ्या दृष्टिकोनातून पाहू. त्यामुळे बिझनेस प्रोसेस आऊटसोर्सिंग प्रक्रिया संस्थेला विविध मार्गांनी परिवर्तन करण्यास मदत करते.

बहुतेक बीपीओ विक्रेत्यांद्वारे प्रदान केलेल्या सेवा फी-सेवेच्या आधारावर ऑफर केल्या जातात [ उद्धरण आवश्यक ] . यामुळे कंपनीला निश्चित खर्चाचे परिवर्तनीय खर्चामध्ये रूपांतर करण्यात मदत होऊ शकते. [४] कंपनीच्या परिवर्तनीय खर्चाची रचना तिच्या अपेक्षित क्षमतेत फरक करण्यास मदत करते आणि कंपनीला मालमत्तेमध्ये आणखी गुंतवणूक करण्यापासून प्रतिबंधित करते, ज्यामुळे कंपनीची परिवर्तनीय क्षमता वाढते. [५] आऊटसोर्सिंगमुळे तुमच्या कंपनीचे संसाधन व्यवस्थापन परिस्थितीशी जुळवून घेण्यास आणि मोठ्या पर्यावरणीय बदलांना प्रतिसाद वेळ कमी करण्यास मदत होऊ शकते. [ कृपया उद्धरण जोडा ]

आणखी एक मार्ग आहे, ज्यामध्ये बीपीओ कंपनीच्या परिस्थितीनुसार बदल घडवून आणण्यास हातभार लावते, ज्यामुळे कंपनी तिच्या मूळ क्षमतांवर लक्ष केंद्रित करू शकते आणि नोकरशाहीच्या मागण्यांचे ओझे टाळू शकते. [६] अनावश्यक किंवा प्रशासकीय प्रक्रियेतून सेवानिवृत्त होऊन मुख्य कर्मचार्‍यांचा वापर कंपनीच्या मुख्य व्यवसायात अधिक वेळ आणि शक्तीसह काम करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. [७] मुख्य म्हणजे ग्राहकांच्या जवळीक, उत्पादन नेतृत्व किंवा ऑपरेशनल उत्कृष्टतेमध्ये कशावर लक्ष केंद्रित करायचे हे जाणून घेणे . यापैकी एका कामावर अधिक लक्ष केंद्रित केल्याने कंपनीला स्पर्धात्मक धार मिळू शकते. [८]

तिसरा मार्ग देखील आहे ज्यामध्ये बीपीओ व्यवसाय प्रक्रियांचा वेग वाढवून संस्थात्मक लवचिकता वाढवते. रेखीय प्रोग्रामिंगसारख्या तंत्रांचा वापर करून, सायकल वेळा आणि इन्व्हेंटरी पातळी कमी केली जाऊ शकते, ज्यामुळे कार्यक्षमता वाढते आणि खर्च कमी होतो. [ उद्धरण आवश्यक ] पुरवठा साखळी भागीदारांच्या प्रभावी वापरासह पुरवठा साखळी व्यवस्थापन आणि व्यवसाय प्रक्रिया आऊटसोर्सिंग अनेक व्यावसायिक प्रक्रियांना गती देते, जसे की उत्पादन कंपनीच्या बाबतीत यशाचे मोजमाप. [९]

शेवटी परिस्थितीनुसार बदलण्याची क्षमता [ कोण? ] हे संस्थात्मक जीवन चक्रातील एक टप्पा म्हणून पाहिले जाते . BPO ने नॉर्टेलला नोकरशाही संस्थेतून एक कार्यक्षम स्पर्धक बनविण्यात मदत केली. [ उद्धरण आवश्यक ] मानक व्यवसायातील अडचणी टाळून कंपनी आपली वाढीची उद्दिष्टे राखू शकते. [१०] बीपीओ कंपन्यांना त्यांची उद्योजकीय गती आणि कार्यक्षमता राखण्यात मदत करते जी अन्यथा त्यांचा विस्तार होत असताना कार्यक्षमता राखण्यात गमावली जाऊ शकते. हे अनौपचारिक उद्योजकतेच्या टप्प्यापासून नोकरशाही पद्धतीमध्ये होणारे अकाली अंतर्गत बदल टाळते. [११]

लोगो किंवा उपकरणांवर भांडवली खर्च नियंत्रित न केल्यास कंपनी झपाट्याने वाढू शकते, ज्यांचे कर्ज फेडण्यासाठी अनेक वर्षे लागू शकतात आणि ती कालांतराने अप्रचलित होऊ शकतात किंवा कंपनीसाठी योग्य नाहीत.

जरी वरील युक्तिवाद असे गृहीत धरतो की बीपीओ संस्था त्यांची क्षमता वाढवतात, व्यवस्थापनाने त्याच्या अंमलबजावणीबाबत सावधगिरी बाळगली पाहिजे कारण काही समस्या या फायद्यांच्या विरूद्ध कार्य करू शकतात. या पद्धतीमध्ये येणाऱ्या समस्या आहेत: सेवा स्तरावरील अपयश, करारातील अस्पष्ट समस्या, आवश्यकता आणि अप्रत्याशित शुल्कांमधील बदल आणि कार्यक्षमता कमी करणाऱ्या BPOs वर अवलंबून राहणे. परिणामी, व्यवसाय प्रक्रिया आउटसोर्सिंगमध्ये गुंतू इच्छिणाऱ्या कोणत्याही कंपनीसाठी या आव्हानांचा विचार करणे महत्त्वाचे आहे. [१२]

दुसरी समस्या अशी आहे की काही प्रकरणांमध्ये बीपीओ प्रदात्यांच्या आकाराव्यतिरिक्त कोणतीही असामान्यता नसते. त्यांना समान सेवा, समान भौगोलिक स्थान, समान तंत्रज्ञान आणि गुणवत्ता सुधारण्यासाठी समान दृष्टीकोन यांचा फायदा होतो

बीपीओ (BPO) म्हणजे काय?

बीपीओ म्हणजे ' business process outsourcing '. याला मराठीमध्ये 'व्यवसाय प्रक्रिया बाह्यस्रोत' असे म्हणतात.

जेव्हा एखादी कंपनी आपले काही ठराविक कामे (process) दुसऱ्या कंपनीला देते, तेव्हा त्याला बीपीओ म्हणतात. हे कामे मनुष्यबळावर आधारित असतात.

उदाहरण:

• एखादी मोठी बँक आहे, जी कर्ज (loan) देते. आता कर्ज देण्यासाठी खूप मोठी टीम लागते. त्याऐवजी बँक काय करते, कर्जाचे जे काम आहे, ते दुसऱ्या कंपनीला देते. ही दुसरी कंपनी बँकेसाठी मनुष्यबळ पुरवते आणि कर्जाचे अर्ज process करते.

बीपीओमुळे कंपन्यांना त्यांचे मुख्य व्यवसाय आणि ध्येयावर अधिक लक्ष केंद्रित करता येते.

बीपीओचे फायदे:

• खर्च कमी होतो.
• कामाची गुणवत्ता सुधारते.
• वेळेची बचत होते.

बीपीओचे प्रकार:

• आउटसोर्सिंग (offshore outsourcing): जेव्हा कंपनी आपल्या देशाबाहेर दुसऱ्या देशातील कंपनीला काम देते.
• नियरshore आउटसोर्सिंग (Nearshore outsourcing): कंपनी आपल्या शेजारील देशातील कंपनीला काम देते.
• डोमेस्टिक आउटसोर्सिंग (Domestic outsourcing): कंपनी आपल्याच देशातील दुसऱ्या कंपनीला काम देते.

भारतातील बीपीओ:

भारत बीपीओ सेवांसाठी एक महत्त्वाचे केंद्र बनला आहे. भारतातील अनेक कंपन्या परदेशातील कंपन्यांसाठी बीपीओ सेवा पुरवतात.

अधिक माहितीसाठी:

• इन्व्हेस्टोपेडिया (Investopedia)
• गार्टनर (Gartner)