शाहू महाराज
इ.स. 1920 साली माणगाव येथे शाहू महाराजांनी कुणबी शिक्षण परिषदेचे अध्यक्षपद भूषविले.
या परिषदेमध्ये त्यांनी शिक्षणाचे महत्त्व सांगितले आणि कुणबी समाजाला शिक्षण घेण्यासाठी प्रोत्साहित केले.
संदर्भ:
महाराणी ताराबाई आणि शाहू महाराज यांच्यामध्ये असलेला कलह:
ताराबाई आणि शाहू महाराज यांच्यातील प्रमुख कलह खालीलप्रमाणे होते:
-
वारसा हक्क:
ताराबाईंनी शाहू महाराजांना छत्रपती म्हणून स्वीकारण्यास नकार दिला, कारण त्यांनी स्वतःच्या नातवा शिवाजी तिसरा (शिवाजी दुसरा यांचा मुलगा) याला छत्रपती बनवण्याची इच्छा होती. ताराबाईंचा असा युक्तिवाद होता की शाहू महाराज हे औरंगजेबाच्या कैदेत वाढले असल्यामुळे ते मराठा साम्राज्याचे नेतृत्व करण्यास योग्य नाहीत.
-
राजकीय नियंत्रण:
ताराबाईंना मराठा साम्राज्यावर पूर्ण नियंत्रण ठेवायचे होते, तर शाहू महाराजांना स्वतःच्या अधिकारांचा वापर करून राज्यकारभार चालवायचा होता. त्यामुळे दोघांमध्ये सत्तासंघर्ष निर्माण झाला.
-
विचारधारा:
ताराबाई आणि शाहू महाराज यांच्यात मराठा साम्राज्याच्या धोरणांवरून मतभेद होते. ताराबाईंनी मुघलांविरुद्ध अधिक आक्रमक धोरण ठेवण्याचे समर्थन केले, तर शाहू महाराजांनी शांततापूर्ण मार्ग निवडण्यावर भर दिला.
-
शिवाजी महाराजांच्या परंपरेचा वारसा:
ताराबाई स्वतःला शिवाजी महाराजांच्या परंपरेचा खरा वारसदार मानत होत्या आणि त्यांनी मराठा साम्राज्याची सत्ता आपल्या हातात ठेवण्याचा प्रयत्न केला, तर शाहू महाराजांनी आपणच शिवाजी महाराजांचे खरे वंशज असल्याचा दावा केला.
या मतभेदांमुळे दोघांमध्ये संघर्ष निर्माण झाला आणि मराठा साम्राज्य दोन भागांमध्ये विभागले गेले: कोल्हापूर संस्थांन (ताराबाई) आणि सातारा संस्थांन (शाहू महाराज).
छत्रपती शाहू महाराजांसमोर (१८७४-१९२२) अनेक आदर्श होते, त्यापैकी काही प्रमुख आदर्श खालीलप्रमाणे होते:
-
शिवाजी महाराज:
शिवाजी महाराजांनी सर्वसामान्य लोकांचे राज्य स्थापन केले. त्यामुळे ते शाहू महाराजांसाठी प्रेरणास्थान होते. त्यांनी लोकाभिमुख राज्यकारभार करण्याचा आदर्श ठेवला.
-
महात्मा फुले:
महात्मा फुलेंनी समाजातील गरीब आणि मागासलेल्या लोकांसाठी शिक्षण आणि सामाजिक न्यायाचे कार्य केले. शाहू महाराजांनी त्यांच्या कार्याचा आदर केला आणि तेच ध्येय पुढे नेले. महात्मा फुले यांचे जीवन कार्य (mahatmaphule.com)
-
राजाराम मोहन रॉय:
राजाराम मोहन रॉय यांनी सती प्रथा आणि बालविवाह यांसारख्या सामाजिक रूढींविरुद्ध लढा दिला. शाहू महाराजांनीही समाजातील अन्याय दूर करण्यासाठी प्रयत्न केले. अधिक माहिती (britannica.com)