अभ्यासक्रम

आत्म-जागरूकता आणि आत्म-सुधारणा: दासबोध मला स्वतःला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करतो. हे माझ्या कमजोर आणि मजबूत बाजूंची जाणीव करून देतो, ज्यामुळे मी स्वतःला सुधारू शकतो.

समस्या- निराकरण कौशल्ये: दासबोध आपल्याला जीवनातील समस्यांवर अधिक प्रभावीपणे मात करण्यासाठी मार्गदर्शन करतो. हे व्यावहारिक उपाय आणि सकारात्मक दृष्टीकोन प्रदान करतो.

नैतिकता आणि मूल्ये: दासबोध मला नैतिकता आणि मूल्यांचे महत्त्व शिकवतो. हे मला प्रामाणिक आणि जबाबदार बनण्यास मदत करते.

मानसिक शांती: दासबोधातील शिकवण मला मानसिक शांती आणि स्थिरता प्राप्त करण्यास मदत करते. हे नकारात्मक विचार दूर ठेवण्यास आणि सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवण्यास प्रोत्साहित करते.

सामाजिक संबंध: दासबोध मला इतरांशी अधिक चांगले संबंध स्थापित करण्यास मदत करते. हे सहानुभूती, समजूतदारपणा आणि सहकार्याची भावना वाढवते.

ज्ञान आणि बुद्धी: दासबोध ज्ञानाचा आणि बुद्धीचा एक अमूल्य स्रोत आहे. हे मला जगाला आणि जीवनाला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करते.

उदाहरण:

• एखाद्या कामात अडथळा आल्यास, दासबोधातील शिकवण 'प्रयत्न वाळू नये' हे लक्षात ठेवून मी पुन्हा प्रयत्न करतो.
• एखाद्या चुकीबद्दल अपराधी वाटल्यास, 'पश्चात्ताप करणे' आणि 'पुन्हा ती चूक न करणे' या दासबोधातील शिकवणीमुळे मला दिलासा मिळतो.

अभ्यासक्रमाचा अर्थ आणि गरज खालीलप्रमाणे:

अर्थ:

• अभ्यासक्रम म्हणजे शिक्षण संस्थेद्वारे आयोजित केलेल्या अभ्यासक्रमांची योजना होय.
• यात शिकवल्या जाणार्‍या विषयांची यादी, त्यांची उद्दिष्ट्ये, शिकवण्याची पद्धत आणि मूल्यमापन पद्धती इत्यादींचा समावेश असतो.
• थोडक्यात, अभ्यासक्रम म्हणजे विद्यार्थ्यांना काय शिकायचे आहे आणि ते कसे शिकायचे आहे, याची माहिती देणारा एक मार्गदर्शक आराखडा असतो.

गरज:

• शैक्षणिक उद्दिष्ट्ये साध्य करणे: अभ्यासक्रम विद्यार्थ्यांना ज्ञान, कौशल्ये आणि क्षमता प्राप्त करण्यास मदत करतो, ज्यामुळे त्यांची शैक्षणिक उद्दिष्ट्ये साध्य होतात.
• मार्गदर्शन: अभ्यासक्रम शिक्षक आणि विद्यार्थी दोघांनाही शिकण्याची आणि शिकवण्याची दिशा देतो.
• मूल्यांकन: अभ्यासक्रम विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचे मूल्यांकन करण्यासाठी एक आधार प्रदान करतो.
• शैक्षणिक गुणवत्ता: अभ्यासक्रम शिक्षण संस्थेमध्ये उच्च शैक्षणिक गुणवत्ता राखण्यास मदत करतो.
• सामाजिक विकास: चांगला अभ्यासक्रम विद्यार्थ्यांना सामाजिक आणि नैतिकदृष्ट्या जबाबदार नागरिक बनण्यास मदत करतो.

उदाहरण:

महाराष्ट्र राज्य शिक्षण मंडळाचा इयत्ता दहावीचा अभ्यासक्रम.

निसर्गाचे संतुलन राखणे हे आपल्या सर्वांचे कर्तव्य आहे. शालेय विद्यार्थी हे निसर्गाचे भविष्य आहेत, त्यामुळे त्यांना पर्यावरणाचे महत्त्व आणि त्याचे संवर्धन कसे करावे याबद्दल शिकवणे अत्यंत आवश्यक आहे. शाळांमध्ये निसर्गाचे संतुलन राखण्यासाठी खालील प्रकारचे अभ्यासक्रम आयोजित केले जाऊ शकतात:

निसर्ग अभ्यास: या अभ्यासक्रमात विद्यार्थ्यांना निसर्गाच्या विविध घटकांबद्दल शिकवले जाते. यामध्ये प्राणी, वनस्पती, पर्यावरणीय समस्या आणि त्यांचे निराकरण यांचा समावेश होतो.

पर्यावरणीय शिबिरे: या शिबिरांमध्ये विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष निसर्गात जाऊन त्यांचे निरीक्षण करण्याची संधी मिळते. यामुळे त्यांना निसर्गाचे महत्त्व आणि त्याचे संवर्धन कसे करावे याबद्दल अधिक चांगले समजते.

पर्यावरणीय उपक्रम: शाळांमध्ये विविध प्रकारचे पर्यावरणीय उपक्रम आयोजित केले जाऊ शकतात. यामध्ये वृक्षारोपण, कचरा व्यवस्थापन, ऊर्जा संवर्धन इत्यादींचा समावेश होतो. या उपक्रमांद्वारे विद्यार्थ्यांना पर्यावरणाचे संवर्धन करण्यासाठी प्रत्यक्ष कृती करण्याची संधी मिळते.

शाळांमध्ये निसर्गाचे संतुलन राखण्यासाठी खालील प्रकारचे उपक्रम आयोजित केले जाऊ शकतात:

वृक्षारोपण: शाळांच्या परिसरात आणि आसपासच्या परिसरात वृक्षारोपण केले जाऊ शकते. यामुळे हवामानातील बदल रोखण्यास आणि पर्यावरणाचे संतुलन राखण्यास मदत होते.

कचरा व्यवस्थापन: शाळांमध्ये कचरा व्यवस्थापनाचे नियोजन केले जाऊ शकते. यामध्ये कचरा वेगळे करणे, कचरा कमी करणे आणि कचरा योग्य प्रकारे विल्हेवाट लावणे यांचा समावेश होतो.

ऊर्जा संवर्धन: शाळांमध्ये ऊर्जा संवर्धनाचे उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात. यामध्ये एलईडी बल्बचा वापर करणे, वीज वापर कमी करणे आणि सौर ऊर्जेचा वापर करणे यांचा समावेश होतो.

नैसर्गिक संसाधनांचा जप: शाळांमध्ये विद्यार्थ्यांना नैसर्गिक संसाधनांचा जप करण्यासाठी प्रोत्साहित केले जाऊ शकते. यामध्ये पाण्याचा जप करणे, वन्यजीवांना खायला देणे आणि पर्यावरणीय समस्यांबद्दल जागरूकता निर्माण करणे यांचा समावेश होतो.

शाळांमध्ये निसर्गाचे संतुलन राखण्यासाठी वरील प्रकारचे अभ्यासक्रम आणि उपक्रम आयोजित केल्याने विद्यार्थ्यांना पर्यावरणाचे महत्त्व आणि त्याचे संवर्धन कसे करावे याबद्दल जागरूक होण्यास मदत होते. यामुळे ते भविष्यात एक जागरूक नागरिक म्हणून निसर्गाचे संवर्धन करण्यासाठी योगदान देऊ शकतात.

वर्तमान शिक्षण शिक्षणाचा विकसित अभ्यासक्रम राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० (National Education Policy 2020) च्या आराखड्यावर आधारित आहे. या धोरणाने शिक्षण प्रणालीत सुधारणा करण्यासाठी एक नवीन दृष्टीकोन सादर केला आहे.

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० (NEP 2020) ची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये:

• लवचिक अभ्यासक्रम: विद्यार्थ्यांच्या आवडीनुसार विषय निवडण्याची मुभा.
• तंत्रज्ञानाचा वापर: शिक्षणामध्ये तंत्रज्ञानाचा प्रभावी वापर करण्यावर भर.
• शिक्षकांचे प्रशिक्षण: शिक्षकांच्या व्यावसायिक विकासासाठी सतत प्रशिक्षण कार्यक्रम.
• मूल्यांकन पद्धतीत बदल: केवळ परीक्षा केंद्रित मूल्यांकनाऐवजी विद्यार्थ्यांच्या क्षमता आणि कौशल्ये तपासण्यावर भर.

अधिक माहितीसाठी, आपण शिक्षण मंत्रालयाच्या वेबसाइटला भेट देऊ शकता:

Ministry of Education

वर्तमान शिक्षक शिक्षणाचा विकसित अभ्यासक्रम राष्ट्रीय अभ्यासक्रम आराखडा (NCF) 2005 च्या आधारावर आधारित आहे.

शिक्षण मंत्रालयाच्या माहितीनुसार, राष्ट्रीय अभ्यासक्रम आराखडा 2005 हा भारतातील शाळांमध्ये शिक्षण, अभ्यासक्रम आणि मूल्यांकनासाठी एक मार्गदर्शक ठरतो.
राष्ट्रीय अभ्यासक्रम आराखडा (NCF) 2005 (PDF)

वर्तमान शिक्षक शिक्षणाचा विकसित अभ्यासक्रम राष्ट्रीय अभ्यासक्रम आराखडा (National Curriculum Framework) २००५ वर आधारित आहे.

हा आराखडा राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण परिषद (NCERT) यांनी तयार केला आहे.

अधिक माहितीसाठी, आपण NCERT च्या वेबसाइटला भेट देऊ शकता:

• NCERT Official Website