पाऊस
0
Answer link
हिमालयाच्या क्षेत्रात प्रामुख्याने हिमवर्षाव होतो, कारण तेथे तापमान गोठणबिंदूच्या खाली असते.
- समुद्रसपाटीपासून उंची: हिमालय पर्वतरांगांची उंची खूप जास्त असल्यामुळे, उंची वाढते तसतसे तापमान घटते.
- तापमान: उंचीवर तापमान 0°C (गोठणबिंदू) किंवा त्याहून कमी असते, ज्यामुळे पावसाचे पाणी गोठून बर्फात रूपांतर होते.
- पश्चिमी विक्षोभ (Western Disturbances): पश्चिमी विक्षोभामुळे हिमालयात पाऊस आणि बर्फ पडतो. हे भूमध्य समुद्रातून येणारे वादळ आहे, ज्यामुळे उत्तर भारतात पाऊस आणि बर्फवृष्टी होते.
या कारणांमुळे हिमालयाच्या क्षेत्रात पाऊस बहुतांश वेळा बर्फाच्या स्वरूपात पडतो, ज्याला हिमवर्षाव म्हणतात.
अधिक माहितीसाठी:
0
Answer link
हिमालयाच्या क्षेत्रात प्रामुख्याने हिमवर्षाव होतो.
- उंची: हिमालय पर्वतरांगा खूप उंच असल्यामुळे, उंची वाढल्याने तापमान घटते.
- तापमान: जास्त उंचीवर तापमान 0°C ( Celsius) किंवा त्यापेक्षा कमी असते. त्यामुळे पावसाच्या ऐवजी बर्फ तयार होतो.
- पश्चिमी विक्षोभ (Western Disturbances): पश्चिमी विक्षोभामुळे हिमालयात मोठ्या प्रमाणात बर्फवृष्टी होते.
म्हणून, हिमालयाच्या क्षेत्रात पाऊस बहुतांश वेळा बर्फाच्या रूपात पडतो.
स्त्रोत: भारतीय हवामान विभाग (India Meteorological Department)
0
Answer link
येथे ठराविक काळात पाऊस पडणाऱ्या प्रदेशात आढळणाऱ्या वनस्पती प्रकारांची माहिती दिली आहे:
ठराविक काळात पाऊस पडणाऱ्या प्रदेशात खालील प्रकारची वनस्पती आढळते:
- पानझडी वने (Deciduous Forests): या वनांतील वृक्ष ठराविक ऋतुमध्ये पाने गळवतात, विशेषत: उष्ण आणि दमट हवामानात. विकिपीडिया पानझडी वने
- सवाना (Savanna): या प्रदेशात उष्ण कटिबंधीय गवताळ प्रदेश आणि विखुरलेले वृक्ष आढळतात, जेथे पावसाळा आणि कोरडा ऋतू असतो. ब्रिटानिका सवाना
- गवताळ प्रदेश (Grasslands): या प्रदेशात प्रामुख्याने गवत आणि काही प्रमाणात झुडपे आढळतात, जेथे मध्यम पाऊस पडतो.
- काटेरी झुडपे (Thorn Scrub): कमी पावसाच्या प्रदेशात ही वनस्पती आढळते, ज्यात काटेरी झुडपे आणि लहान वृक्ष असतात.
या वनस्पती प्रकारांमध्ये त्या त्या प्रदेशातील पर्जन्याचे प्रमाण, तापमान आणि मातीचा प्रकार यानुसार विविधता आढळते.
0
Answer link
सह्याद्री पर्वतावर प्रतिरोध प्रकारचा पाऊस पडतो.
प्रतिरोध पाऊस:
- जेव्हा दमट हवा असलेले वारे पर्वतासारख्या उंच भूभागाला धडकतात, तेव्हा ते वारे उंच जाण्यास भाग पडतात.
- उंचावर गेल्यावर हवा थंड होते आणि त्यातील पाण्याची वाफ घनरूप होते.
- परिणामी, पाऊस पडतो.
- सह्याद्री पर्वताच्या पश्चिम बाजूला भरपूर पाऊस पडतो, कारण तेथे अरबी समुद्रावरून येणारे वारे अडवले जातात.
हा पाऊस सह्याद्री पर्वताच्या पश्चिम उतारावर जास्त पडतो, तर पूर्वेकडील बाजूला पर्जन्यछायेचा प्रदेश तयार होतो, ज्यामुळे पाऊस कमी होतो.
2
Answer link
अवकाळी पाऊस म्हणजे काय? गारपिटीमागे असतात 'ही' कारणं
अवकाळी पाऊस, गारपीट, वीजा, सोसाट्याचा वारा, शेतीचं नुकसान...गेले काही दिवस बातम्यांमध्ये हे आणि असे शब्द तुम्ही पुन्हा पुन्हा ऐकले असतील.
महाराष्ट्रात अनेक जिल्ह्यांना दरवर्षी अवेळी पावसाचा फटका बसतो, जनजीवन विस्कळीत होतं आणि त्यामुळे हजारो एकर शेतीचं नुकसान होतं.
पण अवकाळी पाऊस म्हणजे नेमकं काय, तो कशामुळे पडतो? अवकाळी पावसाचं प्रमाण वाढतंय का आणि त्यानं होणारं नुकसान टाळण्यासाठी काय करायला हवं, जाणून घेऊयात.
अवकाळी पाऊस म्हणजे काय?
अवकाळी पाऊस म्हणजे पावसाळ्याचा काळ सोडून पडणारा पाऊस.
भारतात 1 जून ते 30 सप्टेंबर हा नैऋत्य मान्सूनचा काळ मानला जातो. दक्षिण भारतात विशेषतः तामिळनाडू राज्यात ऑक्टोबर ते डिसेंबर दरम्यान ईशान्य मान्सूनमुळे पाऊस पडतो.
.
पण साधारणपणे आपल्या सोईसाठी मान्सूनपूर्व आणि नैऋत्य मान्सूनचा काळ हा महाराष्ट्रात पावसाळ्याचा ऋतू म्हणून ओळखला जातो आणि त्यापलीकडे पडणाऱ्या पावसाला अवकाळी पाऊस म्हणतात.
इथे एक लक्षात घ्यायला हवं, की अवकाळी असा शब्दप्रयोग रूढ झाला असला, तरी ही काही कुठली वैज्ञानिक संज्ञा नाही आणि पावसाळा सोडून इतर महिन्यांत म्हणजे हिवाळा किंवा उन्हाळ्यात कधीतरी पाऊस पडणंही नवं नाही.
पण नेमका किती पाऊस या बाकीच्या महिन्यांमध्ये पडतो?
अवकाळी पावसाचं प्रमाण काय आहे?
भारतीय हवामान विभागाच्या माहितीनुसार महाराष्ट्रात साधारण 80 ते 85 टक्के पाऊस हा मान्सूनमुळे पडतो. म्हणजे उरलेला 15 ते 20 टक्के पाऊस हा साधारण नोव्हेंबर ते एप्रिल या काळात पडतो.
अवकाळी पाऊस कशामुळे पडतो? याची वेगवेगळी कारणं असू शकतात. कधी एखाद्या मोठ्या वातवारणीय घडामोडीमुळे तर कधी स्थानिक पातळीवरील हवामानाच्या स्थितीमुळे पाऊस पडू शकतो.
भारतीय द्वीपकल्पाच्या एका बाजूला अरबी समुद्र आणि दुसरीकडे बंगालचा उपसागर आहे.
मान्सूनपूर्व आणि मान्सूननंतरचा काळ हा दोन्ही समुद्रांमधला सायक्लोन सीझन आहे, म्हणजे या काळात इथे कमी दाबाचे पट्टे, वादळं, चक्रीवादळं तयार होतात आणि त्यांच्या प्रभावामुळे महाराष्ट्रातही वादळी पाऊस पडू शकतो.
.
पाऊस
समुद्राकडून येणारे बाष्पयुक्त वारे आणि उत्तरेकडून येणारी थंड हवा एकमेकांनी भिडल्यानं फेब्रुवारी मार्चमध्ये महाराष्ट्रात पाऊस पडू शकतो.
उष्ण वारे आणि थंड वारे एकमेकांना भिडल्यानं हवा वर जाते आणि उंच ढग निर्माण होता. अशा क्युमुलोनिंबस नावाच्या ढगांमुळे पाऊस पडतो. अशा ढगांची उंची खूप जास्त असेल, तर त्यातून गारांची निर्मिती होते आणि त्या खाली कोसळल्यावर गारपीट होते.
काही हवामान तज्ज्ञांच्या मते एल निनो आणि ला निना अशा हवामानाच्या स्थितींमुळेही हिवाळ्यात पडणाऱ्या पावसावर परिणाम होऊ शकतो.
कारणं वेगवेगळी असली, तरी एक गोष्ट समान आहे. अशा पावसामुळे अनेकदा शेतीला फटका बसतो. विशेषतः फळबागा, ऊस, कांदा आणि रबी पिकांचं नुकसान होतं. गावा-शहरातलं जनजीवन आणि उद्योगांवरही परिणाम होतो आणि कधी कधी मोठी आपत्तीही ओढवू शकते.
अवकाळी पावसामुळे नुकसान टाळता येईल का?
जागतिक तापमानवाढ आणि हवामान बदलामुळे अवकाळी पावसानं होणारं नुकसान वाढू शकतं असा अंदाज काही तज्ज्ञ व्यक्त करतायत.
.
पण गेल्या काही वर्षांमध्ये अवकाळी पावसानं झालेल्या नुकसानाचे आकडे पाहिले, तर स्थानिक पातळीवर अधिक अचूक आणि वेळेत ही माहिती देणारी यंत्रणा उभारणं जास्त फायद्याचं ठरू शकतं.
अवकाळी पावसामुळे शेतीतलं नुकसान टाळायची, तर तज्ज्ञांच्या मते पिकांमध्ये विविधता आणणं, शेतीचा विमा, नुकसान झाल्यावर लवकरात लवकर पंचनामे करून मदत पुरवण्याची व्यवस्था अशा गोष्टींची गरज आहे.
0
Answer link
गौरी देशपांडे यांच्या ‘पाऊस आला मोठा’ या कथेचा आशय अनेक पदरी आहे. ही कथा एका मध्यमवर्गीय कुटुंबातील नात्यांमधील गुंतागुंत, मानवी स्वभावातील बदल आणि एका विशिष्ट परिस्थितीत माणसाच्या मनात येणारे विचार यांवर प्रकाश टाकते.
कथेचा आशय:
- नात्यांमधील गुंतागुंत: कथेमध्ये आई, वडील आणि मुलगी (मिनू) यांच्या नात्यांमधील ताण dargestellt आहे. आई आणि वडील यांच्यात सतत खटके उडतात, आणि याचा परिणाम Minu वर होतो.
- मानवी स्वभाव: कथेतील पात्रे विशिष्ट परिस्थितीत कसे वागतात, त्यांचे विचार कसे बदलतात हे लेखिकेने प्रभावीपणे मांडले आहे. पावसाच्या पार्श्वभूमीवर माणसांमधील भावनिक बदल स्पष्टपणे दिसतात.
- Minu ची मानसिकता: Minu ही या कथेतील महत्त्वाची पात्र आहे. ती आपल्या आई-वडिलांच्या नात्यांमधील तणावामुळे त्रस्त आहे. पावसामुळे तिला घरात कोंडून राहावे लागते, त्यामुळे ती अधिकच चिडचिडी होते.
- पावसाचे महत्व: ‘पाऊस आला मोठा’ या कथेत पाऊस केवळ एक नैसर्गिक घटना नाही, तर तो Minu च्या जीवनातील एक महत्त्वाचा भाग आहे. पाऊस Minu च्या मनात अनेक विचार आणि भावना निर्माण करतो.
एकंदरीत, ‘पाऊस आला मोठा’ ही कथा नात्यांमधील गुंतागुंत आणि मानवी स्वभावाचे विविध पैलू उलगडणारी आहे.
गौरी देशपांडे यांच्या या कथेवर अधिक माहितीसाठी, आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:
0
Answer link
गौरी देशपांडे यांच्या "पाऊस आला मोठा" या कथेत गुंतागुंत अनेक स्तरांवर व्यक्त केलेली आहे. सर्वात वरच्या पातळीवर, ही कथा सावत्र आई आणि मुलगी यांच्यातील नातेसंबंधाची गुंतागुंत आहे. सावी आणि अम्मी यांच्यातील नातेसंबंध हे पारंपारिक नातेसंबंधापेक्षा वेगळे आहे. सावी ही एक आधुनिक, स्वतंत्र विचारांची मुलगी आहे, तर अम्मी ही एक पारंपारिक, बंधनात जखडलेली स्त्री आहे. या दोन्ही स्त्रियांचे विचार आणि मूल्ये एकमेकांशी जुळत नाहीत, ज्यामुळे त्यांच्यात एक गुंतागुंत निर्माण होते.
कथेच्या मध्यभागी, ही गुंतागुंत सावीच्या मनातील भावनिक संघर्षातून व्यक्त होते. सावीला अम्मीची काळजी वाटते, पण ती अम्मीच्या विचार आणि मूल्यांशी सहमत नाही. यामुळे तिच्या मनात एक संघर्ष निर्माण होतो. ती अम्मीला समजून घेण्यासाठी प्रयत्न करते, पण ती तिच्याशी जुळवून घेऊ शकत नाही.
कथेच्या शेवटी, ही गुंतागुंत पावसाच्या रूपात व्यक्त होते. पाऊस हा एक नैसर्गिक आपत्ती आहे, जी गोष्टींना बदलून टाकते. कथेत, पाऊस हा सावी आणि अम्मी यांच्या नातेसंबंधातील बदलाचे प्रतीक आहे. पावसामुळे अम्मीला आपल्या विचार आणि मूल्यांवर पुनर्विचार करण्यास भाग पाडले जाते. यामुळे सावी आणि अम्मी यांच्यातील गुंतागुंत हळूहळू सुटू लागते.
लेखिका गौरी देशपांडे यांनी या कथेत गुंतागुंत व्यक्त करण्यासाठी अनेक तंत्रांचा वापर केला आहे. त्यांनी पात्रांच्या संवादातून, त्यांच्या कृतींमधून आणि कथेच्या वातावरणातून गुंतागुंतीची भावना निर्माण केली आहे. कथेतील पात्रांच्या भावना आणि विचारांची खोलवर समजून घेऊन, लेखिका यांनी त्यांच्यातील गुंतागुंतीचे यथार्थवादी चित्रण केले आहे.
खालील काही विशिष्ट उदाहरणे आहेत ज्यातून कथेतील गुंतागुंत स्पष्ट होते:
सावी आणि अम्मी यांच्यातील संवादातून गुंतागुंतीची भावना स्पष्ट होते. सावी आणि अम्मी यांच्यात विचार आणि मूल्यांमध्ये फरक असल्याने, त्यांच्यात अनेकदा वाद होतात. या वादांमधून त्यांच्यातील गुंतागुंतीचे चित्रण होते.
सावीच्या मनातील संघर्षातून गुंतागुंतीची भावना स्पष्ट होते. सावीला अम्मीची काळजी वाटते, पण ती अम्मीच्या विचार आणि मूल्यांशी सहमत नाही. यामुळे तिच्या मनात एक संघर्ष निर्माण होतो. हा संघर्ष कथेच्या मध्यभागी एक महत्त्वाचा मुद्दा आहे.
पावसाच्या रूपात गुंतागुंतीचे प्रतीकात्मक चित्रण केले आहे. पाऊस हा एक नैसर्गिक आपत्ती आहे, जी गोष्टींना बदलून टाकते. कथेत, पाऊस हा सावी आणि अम्मी यांच्या नातेसंबंधातील बदलाचे प्रतीक आहे. पावसामुळे अम्मीला आपल्या विचार आणि मूल्यांवर पुनर्विचार करण्यास भाग पाडले जाते. यामुळे सावी आणि अम्मी यांच्यातील गुंतागुंत हळूहळू सुटू लागते.