पर्यावरण

पर्यावरणाची समस्या म्हणजे मानवी कृतीतून नैसर्गिक वातावरणावर होणारा नकारात्मक परिणाम. यामुळे नैसर्गिक संतुलन बिघडते आणि जीवसृष्टी धोक्यात येते.

पर्यावरणीय समस्यांचे काही मुख्य प्रकार:

• प्रदूषण: हवा, पाणी आणि जमीन प्रदूषणामुळे जीवनावर गंभीर परिणाम होतात.
• जंगलतोड: झाडे तोडल्याने हवामानावर आणि वन्य जीवांवर परिणाम होतो.
• ग्लोबल वॉर्मिंग (जागतिक तापमान वाढ): कार्बन डायऑक्साइडचे उत्सर्जन वाढल्याने पृथ्वीचे तापमान वाढते.
• नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा ऱ्हास: पाणी, खनिज तेल आणि इतर नैसर्गिक गोष्टींचा अतिवापर.
• कचरा व्यवस्थापन: प्लास्टिक आणि इतर कचऱ्यामुळे मोठी समस्या निर्माण झाली आहे.

या समस्यांमुळे नैसर्गिक आपत्ती वाढतात, शेतीत नुकसान होते आणि मानवी आरोग्यावर वाईट परिणाम होतो.

अधिक माहितीसाठी:

• संयुक्त राष्ट्र पर्यावरण कार्यक्रम
• वर्ल्ड वाईल्डलाईफ फंड

भारतात अनेक अभयारण्ये आहेत, त्यापैकी काही प्रमुख अभयारण्यांची माहिती खालीलप्रमाणे आहे:

• काझीरंगा राष्ट्रीय उद्यान, आसाम:

  हे एक UNESCO जागतिक वारसा स्थळ आहे. हे एकशिंगी गेंड्यांसाठी प्रसिद्ध आहे.

• सुंदरबन राष्ट्रीय उद्यान, पश्चिम बंगाल:

  हे रॉयल বেঙ্গল टायगरसाठी प्रसिद्ध आहे. हे खारफुटीचे जंगल असून गंगा आणि ब्रह्मपुत्रा नद्यांच्या त्रिभुज प्रदेशात स्थित आहे.

• गिर राष्ट्रीय उद्यान, गुजरात:

  हे आशियाई सिंहांसाठी प्रसिद्ध आहे. अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा.

• कान्हा राष्ट्रीय उद्यान, मध्य प्रदेश:

  हे वाघांसाठी प्रसिद्ध आहे. अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा.

• भरतपूर पक्षी अभयारण्य, राजस्थान:

  हे विविध प्रकारच्या पक्ष्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. याला केवलादेव घाना राष्ट्रीय उद्यान असेही म्हणतात. अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा.

• बांधवगड राष्ट्रीय उद्यान, मध्य प्रदेश:

  हे वाघांसाठी ओळखले जाते. अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा.

• पेरियार वन्यजीव अभयारण्य, केरळ:

  हे हत्ती आणि वाघांसाठी प्रसिद्ध आहे. अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा.

उत्तर: बरोबर

हवा हे संसाधन सर्वत्र विपुल प्रमाणात आढळते. पृथ्वीवर हवा मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध आहे आणि ती सर्व सजीवासाठी आवश्यक आहे.

हवा आपल्याला श्वास घेण्यासाठी ऑक्सिजन पुरवते आणि वनस्पतींना प्रकाशसंश्लेषणासाठी कार्बन डायऑक्साइड पुरवते.

अधिक माहितीसाठी:

• Encyclopædia Britannica - Atmosphere

होय, वायू आपल्या जीवनासाठी अत्यंत आवश्यक आहे. वायूशिवाय आपण काही मिनिटांपेक्षा जास्त जगू शकत नाही.

श्वासोच्छ्वास: आपल्याला जिवंत राहण्यासाठी श्वास घेणे आवश्यक आहे आणि श्वासाद्वारे आपण हवा आपल्या शरीरात घेतो. हवेतील ऑक्सिजन आपल्या शरीरातील पेशींना ऊर्जा निर्माण करण्यासाठी आवश्यक असतो.

वनस्पती जीवन: वनस्पतींना प्रकाश संश्लेषण (photosynthesis) करण्यासाठी कार्बन डायऑक्साइडची आवश्यकता असते. प्रकाश संश्लेषणामुळे वनस्पती ऑक्सिजन तयार करतात, जो आपल्यासाठी आवश्यक आहे.

तापमान नियंत्रण: वातावरण पृथ्वीचे तापमान नियंत्रित करते. वातावरणामुळे पृथ्वी जास्त गरम किंवा जास्त थंड होण्यापासून वाचते.

पाण्याचे चक्र: वायू पाण्याच्या चक्रात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. समुद्रातून पाण्याची वाफ होते आणि ढग बनतात. हे ढग नंतर पाऊस बनून पृथ्वीवर परत येतात.

संदेश दळणवळण: ध्वनी लहरी हवेतून प्रवास करतात, ज्यामुळे आपण बोलू शकतो आणि ऐकू शकतो.

याव्यतिरिक्त, वायू अनेक रासायनिक आणि औद्योगिक प्रक्रियांस मदत करतो.

अधिक माहितीसाठी:

• Britannica - Atmosphere
• National Geographic - Atmosphere

सामाजिक वनीकरण (Social Forestry) म्हणजे लोकांच्या सहभागातून केलेली वansadhi विकास योजना. यात केवळ झाडे लावणे अपेक्षित नसून, लोकांच्या सामाजिक, आर्थिक आणि पर्यावरणीय गरजा पूर्ण करणे देखील अपेक्षित असते.

सामाजिक वनीकरणाचे प्रकार:

सामाजिक वनीकरणामुळे ग्रामीण भागातील लोकांना रोजगार मिळतो, जमिनीची धूप थांबते आणि पर्यावरणाचे संतुलन राखले जाते.

अधिक माहितीसाठी:

परिसंस्थेची रचना दोन मुख्य घटकांनी बनलेली असते: जैविक घटक (Biotic components) आणि अजैविक घटक (Abiotic components).

या दोन्ही घटकांच्या एकत्रित कार्यामुळे परिसंस्थेतील ऊर्जा आणि पोषक तत्वांचा प्रवाह सुरळीत राहतो.

अधिक माहितीसाठी, आपण हे पाहू शकता: Vedantu - Structure and Function of Ecosystem

1. सकारात्मक परिणाम:

ऊर्जा कार्यक्षमता: तंत्रज्ञानाच्या मदतीने ऊर्जा वापर कार्यक्षम बनवता येतो, जसे सौर उर्जा, पवन उर्जा आणि इतर नूतन उर्जा स्रोतांचा वापर.

कचऱ्याचे पुनर्वापर आणि पुनर्चक्रण: नवीन तंत्रज्ञान कचऱ्याचे पुनर्वापर आणि पुनर्चक्रण करण्यास मदत करते, ज्यामुळे कचरा कमी होतो.

ग्रीन इन्फ्रास्ट्रक्चर: शहरी पर्यावरणासाठी स्मार्ट शहरांची निर्मिती, शुद्ध जलवायू व्यवस्थापन, आणि हरित क्षेत्रांचा विकास.

2. नकारात्मक परिणाम:

प्राकृतिक संसाधनांचा अधिक वापर: तंत्रज्ञानाच्या वाढत्या वापरामुळे नैतिक व संसाधनांचा वापर वाढतो, ज्यामुळे निसर्गातील अन्नसाखळी आणि जैवविविधता संकटात येऊ शकते.

इलेक्ट्रॉनिक कचरा: आधुनिक उपकरणांचे जीवनकाल लहान असतो आणि त्यांची योग्य पुनर्निर्मिती न केल्यास ते इलेक्ट्रॉनिक कचऱ्यात रूपांतरित होतात, जे पर्यावरणासाठी हानिकारक आहे.

वायू आणि जल प्रदूषण: औद्योगिक उत्पादनात तंत्रज्ञानाचा वापर, खनिजांची मापण आणि इतर प्रक्रिया प्रदूषणाच्या कारण बनतात.

तंत्रज्ञानाच्या योग्य वापरामुळे पर्यावरणाचे संरक्षण करता येते, पण त्यासाठी जागरूकता आणि योग्य नियमन आवश्यक आहे.